π. Νικηφόρος Νάσσος.
«Ἀγγέλων τήν μέν εἰς τό εἶναι πάροδον ὁ
δημιουργός Λόγος ὁ ποιητής τῶν ὅλων παρείχετο. Τόν ἁγιασμόν δέ αὐτοῖς, τό
Πνεῦμα τό Ἅγιον συνεπέφερεν». 1
Ὅλοι ἔχουμε ἀκούσει ἀπό τή μικρή μας ἡλικία περί τῶν ἁγίων ἀγγέλων, εἴτε ἀπό κάποια διήγηση ἑνός θαυμαστοῦ γεγονότος πού εἶχε σχέση μέ ἐμφάνιση νοερῶν δυνάμεων, εἴτε ἀπό ὁμιλίες πού ἀναφέρονταν στόν κόσμο τῶν ἀσωμάτων, εἴτε συμμετέχοντας στίς λατρευτικές προσευχές τῆς Ἐκκλησίας, ὅπου φανερώνεται ἡ εὐεργεσία τοῦ Θεοῦ καί διά τῶν προστατῶν ἀγγέλων, ὅπως τό βλέπουμε στήν Ἀκολουθία τοῦ Ἀποδείπνου2 κλπ. Ὅλοι, λοιπόν, οἱ Ὀρθόδοξοι ἔχουμε κάποια σχετική ἀντίληψη περί τῆς λεγομένης «πρεσβυτέρας κτίσεως», τῶν ἀγγέλων, τῶν ἀσωμάτων ὑπάρξεων τοῦ οὐρανίου κόσμου. Τί διδάσκει, ὅμως, ἡ Ἐκκλησία, διά τῶν πνευματεμφόρων Ἁγίων Πατέρων περί τῶν ἀγγέλων, τῶν νοερῶν φύσεων; Αὐτό θά δοῦμε, κάπως συνοπτικά στά ἑπόμενα, κάνοντας λόγο γιά τή μαρτυρία περί τῆς ὑπάρξεως τῶν ἀγγέλων, γιά τή δημιουργία τους, γιά τή φύση καί τίς ἰδιότητές τους, γιά τίς διακρίσεις τῶν οὐρανίων πνευμάτων, καθώς καί τό ὑψηλόν, παρά Θεοῦ ἀνατεθέν σ᾿ αὐτούς ἔργο καί τήν ἱερά ἀποστολή τους.
Τήν ὕπαρξη τῶν ἀγγέλων μαρτυρεῖ ἡ θεία Γραφή καί ἡ ἱερά Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας. Ἤδη, μετά τήν πτώση τῶν πρωτοπλάστων στόν ἀρχέγονο ἐπίγειο Παράδεισο τῆς Ἐδέμ καί τήν ἔξοδό τους ἀπό αὐτόν, βλέπουμε ἀγγέλους νά «φυλάσσουν τόν Παράδεισον».3 Στή συνέχεια, βλέπουμε στήν Παλαιά Διαθήκη, ἀγγέλους νά ἐμφανίζονται στόν δίκαιο Ἀβραάμ4, στόν ἀνεψιό του τόν Λώτ5, στόν Ἰακώβ6, στόν Ἰησοῦ τοῦ Ναυῆ7, καθώς καί κατά τήν ἔξοδο τῶν Ἰσραηλιτῶν ἀπό τήν Αἴγυπτο.8 Ἄγγελοι ἐμφανίζονται καί στούς Προφῆτες τοῦ Θεοῦ, ὅπως λ. χ. στόν Ἠσαΐα9, στόν Ἰεζεκιήλ10 κλπ.
Ἄν τώρα ἔρθουμε στήν περίοδο τῆς Χάριτος (Καινή Διαθήκη), ἐκεῖ θά ἀκούσουμε Αὐτόν τόν Σωτῆρα καί Λυτρωτή μας, τόν Θεάθρωπο Χριστό, νά κάνει συχνά λόγο περί τῶν ἁγίων ἀγγέλων, πού εἶναι καί αὐτοί «ποίημα τῶν χειρῶν Αὐτοῦ».11 Ὡστόσο, καί οἱ ἱεροί Εὐαγγελισταί, μᾶς παρέχουν τήν πληροφορία ὅτι ἅγιοι ἄγγελοι διακονοῦν τόν Κύριο Ἰησοῦ Χριστό, ἀπό τήν ἐπί γῆς Γέννησή Του μέχρι καί τήν εἰς οὐρανούς ἔνδοξο Ἀνάλήψή Του. Καί στίς ἐπιστολές τῶν Ἁγίων καί θεοκυρήκων Ἀποστόλων, πολύς εἶναι ὁ «περί ἀγγέλων λόγος», ἀλλά δέν θά ἐπεκταθοῦμε ἐδῶ σέ ἀναφορές, γιά νά προχωρήσουμε στά περί τῆς δημιουργίας τῶν ἐπουρανίων δυνάμεων.
Οἱ ἅγιοι ἄγγελοι, ἀνήκουν στήν ἀόρατη κτίση, ὅπως ὁμολογοῦμε στό Σύμβολο τῆς Πίστεως. Εἶναι δημιουργημένοι ἀπό τόν ἄκτιστο καί ἀΐδιο Θεό Λόγο, πρίν τή δημιουργία τοῦ ὁρατοῦ κόσμου καί τοῦ ἀνθρώπου. Ἕνα χωρίο τοῦ Ἰώβ, στήν Παλαιά Διαθήκη, ὁμιλεῖ γιά τήν ὕπαρξη τῶν ἀοράτων πνευμάτων πρό τῆς ὑλικῆς κτίσεως, ἀφοῦ ἐκφράζει τήν ἔξαρση καί ἔκρηξη τῆς χαρᾶς τῶν ἀγγέλων τοῦ Θεοῦ, ἀπό τό γεγονός τῆς δημιουργίας τῶν ἄστρων, τοῦ ὑλικοῦ στερεώματος: «Ὅτε ἐγεννήθησαν ἄστρα, ἤνεσάν με πάντες ἄγγελοί μου».12
Στήν πρός Κολασσαεῖς ἐπιστολή τοῦ ἀποστόλου Παῦλου, γίνεται λόγος μέ σαφῆ τρόπο γιά τήν δημιουργία τῶν πάντων, ὁρατῶν και ἀοράτων ἀπό τόν ἄναρχο Λόγο τοῦ Θεοῦ: «Ἐν Αὐτῷ ἐκτίσθη τά πάντα ἐν τοῖς οὐρανοῖς καί ἐπί γῆς, τά ὁρατά καί τά ἀόρατα, εἴτε θρόνοι, εἴτε κυριότητες, εἴτε ἐξουσίαι, τά πάντα δι᾿ Αὐτοῦ καί εἰς Αὐτόν ἔκτισται».13
Οἱ ἄγγελοι τοῦ Θεοῦ, εἶναι δεύτερα φῶτα νοερά, ὅπως τούς ὀνομάζει ὁ μεγάλος δογματολόγος τῆς Ἐκκλησίας, ἅγιος Ἰωαννης ὁ Δαμασκηνός. Ἔχουν, λέγει, τό φωτισμό ἀπό τό πρῶτο καί ἄναρχο Φῶς. Δέν χρειάζονται γλώσσα καί ἀκοή, ἀλλά χωρίς προφορικό λόγο μεταδίδουν μεταξύ τους τίς σκέψεις καί τίς θελήσεις τους.14
Ὁ χρόνος, ἀλλά καί ὁ τρόπος τῆς δημιουργίας τῶν ἀγγέλων μᾶς εἶναι ἄγνωστος. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, μᾶς λέγει ὅτι ὁ Θεός ἔπλασε τούς ἀγγέλους πρίν ἀπό ἐμᾶς γιά χάρη μας, γιά νά ἀποστέλλονται ὡς διάκονοι ὅπως λέγει ὁ ἀπόστολος Παῦλος, στούς μέλλοντας νά κληρονομήσουν τή σωτηρία.15 Εἶναι νοερές δυνάμεις, καθαρές καί ὑπερκόσμιες καί ὀνομάζονται ἅγιοι, ἀφοῦ ἔχουν τόν ἁγιασμό ἀπό τή Χάρη πού τούς ἔδωσε τό Ἅγιο Πνεῦμα, διότι ὁ Λόγος τούς δημιούργησε καί τό Ἅγιο Πνεῦμα τούς ἁγίασε, ὅπως εἴδαμε στό χωρίο τοῦ Μ. Βασιλείου, πού θέσαμε στήν ἀρχή τοῦ κειμένου αὐτοῦ.
Αὐτός ὁ δοτός ἁγιασμός τῶν ἀγγέλων, προϋποθέτει τήν κοινωνία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος (κατά τή δική τους βεβαίως πρόοδο καί τελειοποίηση), ὅπως πάλι σημειώνει ὁ οὐρανοφάντωρ Βασίλειος.16Καί οἱ ἄγγελοι ἔχουν φύση μεταπτωτή, διότι ἄν δέν ἦταν ἔτσι, δέν θά εἶχε πέσει ὁ πρωτάγγελος, ὁ Ἑωσφόρος. Κατά τή διδασκαλία τῶν Πατέρων, μέ τήν ἐνανθρώπηση τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ, καί εἰδικά μέ τήν ζωηφόρο Του Ἀνάσταση, χαρίστηκε στούς ἀγγέλους ἡ ἀτρεψία πρός τό κακό. Σύμφωνα μέ τούς Θεολόγους Πατέρες, πρίν τήν Ἀνασταση τοῦ Χριστοῦ, ὑπῆρχε στούς ἀγγέλους δυσκινησία πρός τό κακό (μετά τήν πτώση τοῦ Ἐωσφόρου). Μέ τήν Ἀνάσταση τοῦ Θεανθρώπου, οἱ νοερές φύσεις ἀποκτοῦν τό ἰδίωμα τῆς ἀτρεψίας - ἀμετακινησίας πρός τό κακό.17 Γι᾿ αὐτό καί ὁ ὑψίνους ἀετός τῆς Θεολογίας Γρηγόριος, σέ ὁμιλία του κατά τό Πάσχα γράφει: «Σήμερον σωτηρία τῷ κόσμῳ, ὅσος τε ὁρατός καί ὅσος ἀόρατος». 18 Αὐτό γιά τούς ἀγγέλους ἦταν ἡ σωτηρία∙ ἡ ἀμετακίνητη στάση στό ἀγαθό, τό ὅτι μόνιμα καρποῦνται τίς δωρεές τῆς τελειώσεως, μετέχοντας στή θεία Δόξα αὐξητικῶς καί ἀδιαλείπτως!
Οἱ ἄγγελοι, ὡς οὐράνια πνεύματα, βρίσκονται κατά Χάριν πάνω ἀπό τούς χωροχρονικούς - ὅπως λέμε – περιορισμούς, ἔχουν δέ τό ἀναλλοίωτο στή φύση τους. Ὑπάρχει μιά θεωρία, διατυπωθεῖσα ἀπό τόν γνωστό Ὠριγένη (ἀπαράδεκτη βεβαίως στήν Ὀρθοδοξία), ἡ ὁποία λέγει ὅτι τά πνεύματα στόν οὐρανό, ἀνάλογα μέ τή στάση τους πρός τόν Θεό, διαφοροποιήθηκαν σέ τρεῖς κατηγορίες: Στήν πρώτη, ἀνήκουν τά ἀγαθά πνεύματα, τά ὁποῖα κατόρθωσαν καί ἔφθασαν στήν τελειότητα. Στή δεύτερη, ἀνήκουν ὅσα ἔμειναν στάσιμα στήν πρόοδο, ἀπό τόν κόρο τῆς θέας τοῦ Θεοῦ καί αὐτά ἔγιναν δαίμονες. Στήν τρίτη κατηγορία ἐντάσσει ὁ Ὠριγένης τίς ψυχές τῶν ἀνθρώπων, πού κατ᾿ αὐτόν ἦταν προηγουμένως πνεύματα στόν οὐράνιο κόσμο, τά ὁποῖα κάποτε «πάγωσαν», ἔχασαν τή θέρμη τῆς ἀγάπης καί ὡς ἐκ τούτου τιμωρήθηκαν μέ τό νά ἐκπέσουν καί νά ἐνδυθοῦν σώματα… 19
Κατά τόν Ὠριγένη, λοιπόν, ὅλα τά πνεύματα εἶχαν ἁμαρτήσει καί ἀνάλογα μέ τή βαρύτητα τοῦ ἁμαρτήματός των, μετεβλήθησαν, εἴτε σέ δαίμονες, εἴτε σέ ἀγγέλους, εἴτε σέ ἀνθρώπινες ψυχές.
Ἡ Ὀρθόδοξη θεολογία, πολύ διαφρετικά ὁμιλεῖ γιά τήν ἁμαρτία τῶν οὐρανίων νοερῶν ὄντων, ἑννοώντας την ὡς ἔκπτωση - λόγῳ Ὑπερηφανείας - κάποιων πνευμάτων ἀπό τή θεοποιό Χάρη καί Δόξα τοῦ Θεοῦ (βλ.Ἑωσφόρος).
Συμφωνεῖ μόνο σέ ἕνα σημεῖο μέ τόν Ὠριγένη, στό ὅτι ὀρθοδόξως ἡ τρυφή στήν αἰωνία Βασιλεία τοῦ Θεοῦ, ὀνομάζεται καί θεωρεῖτα ὡς ἀκόρεστη θέα, ὅπως τό βλέπουμε σέ πολλά Πατερικά κείμενα.
Νά ἀναφερθοῦμε, στή συνέχεια, στήν ποσότητα τῶν ἐπουρανίων πνευμάτων. Πόσοι εἶναι οἱ ἅγιοι ἄγγελοι; Πλῆθος μεγάλο, ὅπως μᾶς λέγουν οἱ ἱεροί συγγραφεῖς. Ὁ Μέγας Βασίλειος ἀποφεύγει νά ἀπαριθμήσει καί νά κατονομάσει, διότι πιστεύει ὅτι πέραν τῶν παραδεδομένων ὀνομάτων πού γνωρίζουμε ἀπό τήν Παράδοση, «εἰσίν ἕτεραι λογικαί φύσεις ἀκατονόμαστοι».
Γνωρίζουμε ἀπό τά Βιβλικά καί Πατερικά κείμενα τά ὀνόματα τῶν Ἀνωτάτων οὐρανίων ταξιαρχῶν, Ἀρχιστρατήγων, Μιχαήλ, Γαβριήλ καί Ραφαήλ, τῶν ὁποίων τήν Σύναξη ἑορτάζει ἡ Ἐκκλησία κατ᾿ ἔτος, στίς 8 Νοεμβρίου.
Ἐπίσης γνωρίζουμε ὅτι ὁ ἅγιος Διονύσιος ὁ Ἀρεοπαγίτης, στό ὑψηλό ἐκεῖνο σύγγραμμά του «Περί τῆς οὐρανίου ἱεραρχίας», συστηματοποιώντας τίς πληροφορίες ἀπό τήν Ἁγία Γραφή, ἀναφέρεται διεξοδικά στήν ὕπαρξη καί τάξη τῶν ἀγγέλων καί τούς κατατάσσει σέ τρεῖς τριάδες, πού ἀπαρτίζουν ἐννέα τάγματα ἀγγέλων: α) Θρόνοι, Χερουβίμ, Σεραφείμ, β) Ἐξουσίες, Κυριότητες, Δυνάμεις καί γ) Ἄγγελοι, Ἀρχάγγελοι, Ἀρχές.20 Τόν Διονύσιο ἀκολουθεῖ πιστά ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, ὁ ὁποῖος στό κλασικό δογματικό ἔργο του «Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως», καταγράφει ἀκριβῶς αὐτήν τή διακόσμηση τῶν ἐπουρανίων πνευμάτων. Νά σημειωθεῖ ὅτι Σεραφείμ σημαίνει πῦρ (φωτιά) καί Χερουβίμ τήν ἔκχυση τῶν γνώσεων, ὅπως καί πάλι ἑρμηνεύει ὁ θεηγόρος καί «μυηθείς τά ὑπέρ ἕννοιαν», ἱερός Διονύσιος.21
Ὁ ἴδιος, οὐρανοβάμων Πατήρ, θά τονίσει ὅτι τό ἔργο τῶν ἀγγέλων εἶναι κατεξοχήν φωτοδοτικό.Μιά ἀεικείνητη ἱεραρχία, μεταβιβάζει ἀπό πάνω πρός τά κάτω - οἱ τοπικοί αὐτοί προσδιορισμοί εἶναι συμβατικοί - τίς ἀδιάκοπες θεῖες ἐλλάμψεις. 22 Πρέπει, βεβαίως, νά ὑπογραμμίσουμε ὅτι καί αὐτή ἡ κίνηση τῶν οὐρανίων πνευμάτων, γίνεται μέ τή θεία ἄκτιστη ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ. Ἑπομένως, κάθε ἀγγελοφάνεια, ἤ ἀποστολή δέν νοεῖται αὐτόνομα, ἐκτός τῆς θείας Χάριτος, διότι καί οἱ ἄγγελοι τοῦ οὐρανοῦ εἶναι κτιστοί καί «περιγραπτοί ἐν τόπῳ», ὅπως διδάσκει ἡ Δογματική Θεολογία τῆς Ἐκκλησίας μας, δηλαδή ὅταν βρίσκονται στόν οὐρανό, δέν βρίσκονται στή γῆ.23 Ἀπό τόν Θεό ἐξαρτᾶται κάθε κίνησή τους. Μέ τήν ἕννοια αὐτή, κάθε ἀγγελοφάνεια εἶναι Θεοφάνεια.24
Ἀκόμη, πρέπει νά εἰπωθεῖ ὅτι οἱ ἄγγελοι εἶναι μέν ἀσώματοι καί ἄυλοι, ἀλλά σέ σύκριση μέ ἐμᾶς, μέ τή δική μας ὑλική παχύτητα, ὅπως λέγει ὁ ἱερός Δαμασκηνός. Κάθε τι ὅμως, πού συγκρίνεται μέ τόν ἀσύγκριτο Θεό, ἔχει κάποια ὑλικότητα, βρίσκεται «παχύ τε καί ὑλικόν», διότι «μόνον γάρ ὄντως ἄυλον τό θεῖον ἐστί καί ἀσώματον». 25 Μόνον ὁ Θεός εἶναι ὁ «μόνος πάντῃ κατά φύσιν ἄυλος».
Προνόμοιο τῶν ἀγγέλων εἶναι ἡ ἀδιάκοπη θεωρία τοῦ Προσώπου τοῦ Θεοῦ. Αὐτό εἶναι ἡ καταξοχήν ζωή τους, ἀφοῦ «ἠξίωνται παρεστάναι Θεῷ καί ἀπολαύειν τοῦ ἀπορρήτου κάλλους τῆς δόξης τοῦ κτίσαντος ἡμᾶς», ὅπως τόσο ὄμορφα το διαζωγραφίζει ὁ τοῦ φωστῆρος τῆς Καισαρείας θεολογικότατος κάλαμος.26
Κατά τόν αὐτόν Πατέρα καί Οἰκουμενικό Διδάσκαλο, Μ. Βασίλειο, οἱ ἄγγελοι, ὡς πνεύματα λειτουργικά, ἔχουν ὡς κύριο ἔργο τους νά δοξολογοῦν τόν Θεό καί νά φροντίζουν τίς ἀνθρώπινες ψυχές. Μάλιστα δέ, ἡ ἐνατένιση τοῦ κάλλους τοῦ Θεοῦ καί ἡ διηνεκής δοξολογία Του, εἶναι ἡ «προηγούμενη» ζωή τῶν ἀγγέλων. Ἡ ἐπιμέλεια γιά τούς ἀνθρώπους χαρακτηρίζεται ὡς«περιστατική τις ἐνέργεια».27
Οἱ ἅγιοι ἄγγελοι τοῦ Θεοῦ, παρίστανται κατά τήν τέλεση τῆς φρικτωτάτης Μυσταγωγίας, ἀοράτως διακονοῦντες, ὅπως τούς ἔβλεπαν Ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας μας (ὅπως λ. χ. ἐκφράζεται στό ἀπολυτίκιον ἁγίου Σπυρίδωνος Τριμυθοῦντος: «καί ἐν τῷ μέλπειν τάς ἁγίας σου εὐχάς, ἀγγέλους ἔσχες συλλειτουργοῦντας σοι ἱερώτατε»), ἀλλά καί ἐνάρετοι λειτουργοί τῶν ἡμερῶν μας, καί ἀναφέρουμε ἐν προκειμένῳ τόν μακάριο Γέροντα τῆς Αἰγίνης, π. Ἱερώνυμο (+1966). Αὐτός ὁ ἱερός Πατήρ, κεκοσμημένος μέ θεῖα χαρίσματα, θεωροῦσε τόσο φυσιολογικό αὐτό τό γεγονός τῆς θέας τῶν ἀγγέλων ἀπό τούς λειτουργούς - πρεσβυτέρους, ὥστε ἔλεγε πώς ἄν ὁ ἱερεύς δέν ἀντικρύσει μέσα στό ἱερό Θυσιαστήριο τόν παριστάμενο ἄγγελο, καλό εἶναι νά μήν λειτουργήσει(!), πρᾶγμα πού σημαίνει πώς ἐκεῖνος εἶχε ἀξιωθεῖ αὐτῆς τῆς θέας τῶν νοερῶν δυνάμεων ἐν τῇ Εὐχαριστίᾳ , λόγῳ τῆς μεγάλης του καθαρότητος καί ἁγιότητος…
Ἡ Χάρις τῶν ἀγγέλων θαυματουργεῖ, ὅπως γνωρίζουμε ἀπό τά ἱερά Συναξάρια, θεραπεύει ἀσθένειες, καί προπάντων ἐκδιώκει τά πονηρά πνεύματα, ἀφανίζει τήν ἰσχύ τους, ἐξοστρακίζει τή δύναμή τους! Τό ὡραιότατο δοξαστικό τῶν Αἴνων τῆς ἑορτῆς τῶν ἁγίων ἀγγέλων, ψαλλόμενο στόν πανηγυρικό ἦχο πλ. τοῦ Α΄, μᾶς δείχνει ἀκριβῶς αὐτήν τήν ἀόρατη ἐπισκίαση τῶν ἀγγέλων (ἐν προκειμένῳ τοῦ Ἄρχοντος Ταξιάρχου Μιχαήλ), ἡ ὁποία θεία ἐπισκίαση φυγαδεύει τοῦ ἀοράτου δαίμονος τήν δύναμη! Δέν ἀντέχει τήν ἔκχυσιν τοῦ ἀγγελικοῦ φωτός, δεν μπορεῖ νά δεχτεῖ τό διαχεόμενον φάος ὁ ἐκπεσών ἀπό τήν Χάριν καί παναρμονίαν τοῦ οὐρανοῦ Ἑωσφόρος! «Ὅπου ἐπισκιάσει ἡ χάρις σου ἀρχάγγελε, ἐκεῖθεν τοῦ διαβόλου διώκεται ἡ δύναμις. Οὐ φέρει γάρ, τῷ φωτί σου προσμένειν, ὁ πεσών Ἐωσφόρος»…
Ἄρα λοιπόν, καί ἐμεῖς, θά πρέπει νά ἔχουμε ὑπόψη μας ὅτι οἱ ἄγγελοι μᾶς προστατεύουν καί μᾶς ἀγαποῦν! Καί ἐμεῖς θά πρέπει νά τούς ἀγαποῦμε καί νά τούς εὐλαβούμεθα, ἀφοῦ εἶναι σύνδουλοί μας!
Οἱ θεοφόροι Πατέρες, τονίζουν τήν κατεξοχήν στενή σχέση καί ἐπικοινωνία πού ὑπάρχει ἀνάμεσα στούς ἀνθρώπους καί τούς ἀγγέλους. Ὁ ἄνθρωπος, ἔχει τή δυνατότητα μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ νά καταστεῖ ὁμότιμος μέ τούς ἀγγέλους, ἀφοῦ αὐτός εἶναι τό μόνο θεόπλαστο ὄν, γιατί κτίστηκε κατ᾿ εἰκόνα Θεοῦ καί ἔλαβε νοερά ψυχή μέ τήν ὁποῖα νοεῖ περί Θεοῦ καί «καθορᾷ» τή φύση τῶν ὄντων. Ἡ ὁμοτιμία τοῦ ἀνθρώπου μέ τούς ἀγγέλους ἀποτελεῖ βαθμίδα στήν ἀνοδική πορεία, γιά νά πετύχει τήν ὁμόιωση μέ τόν Θεό. 28 «Μέ τήν πτώση τοῦ ἀνθρώπου, ὁ Θεός στέλνει τούς ἀγγέλους στούς δικαίους γιά νά ἐπανορθώσουν, νά ἐπιμεληθοῦν καί νά διαφυλάξουν τήν ἀνθρώπινη φύση, νά παρηγορήσουν καί νά ἐνισχύσουν τούς ταλαιπωρημένους πιστούς καί νά ἀποκαλύψουν τά μέλλοντα. Ἀπό τή διαγωγή τοῦ ἀνθρώπου ἐξαρτᾶται ἄν θά διατηρήσει τήν ἐπικοινωνία του μέ τούς ἀγγέλους». 29
Πρίν κατακλείσουμε τήν ταπεινή μας αὐτή ἀναφορά στούς ἁγίους ἀγγέλους καί νοερούς δικόνους τοῦ Ὑψίστου Θεοῦ, θά παρουσιάσουμε ἕνα μικρό ἀπόσπασμα ἀπό μία ἐγκωμιαστική, ἐκπληκτική καί θεολογική ὁμιλία γιά τούς ἀγγέλους, τοῦ ὄντως ἰσαγγέλου στήν πολιτεία, μελιρρύτου στόν λόγο, Ὁσίου Πατρός καί κορυφαίου τῶν Κολλυβάδων Πατέρων τοῦ 18ου αἰῶνος, Νίκοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου. Στό παρατιθέμενο ἀπόσπασμα, ἐξαίρεται ἡ ὑπακοή καί ἡ διακονία τῶν Ἀρχαγγέλων Μιχαήλ καί Γαβριήλ καί ὁ ρόλος τους ὡς ἐκφραστῶν, θά λέγαμε, τῶν ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ, τῆς ἀγάπης καί τῆς δικαιοσύνης, ἑννοιῶν, βεβαίως, πού κατά τήν Θεολογία, διακρίνονται, ἀλλά δέν διαχωρίζονται ∙ συνυφαίνονται δέ ὑπερλόγως, στόν Ἕνα Θεό.
«…Θέλω ἀποδείξει μόνον εἰς τό παρόν ἐγκώμιον, ὅτι ὁ Θεῖος Μιχαήλ καί ὁ ἱερός Γαβριήλ, ἐστάθησαν ἐξαίρετοι ὑπηρέται τῶν ἐξαιρέτων ἐνεργειῶν καί ἔργων τοῦ Παντοδυνάμου Θεοῦ, καί προσέχετε διά νά τό καταλάβητε.
Δύο εἶναι κατά τούς Θεολόγους, αἱ κυριώτεραι ἐνέργειαι καί τά ἐξαίρετα προσόντα καί ἰδιώματα τοῦ Ἁγίου Θεοῦ∙ τό ἕν, ἡ δικαιοσύνη, ἤτις και ἀπονομία, καί κρίσις ὀνομάζεται, καί τό ἄλλο, ἡ ἀγαθότης, ἤτις και χρηστότης καί εὐσπλαγχνία καί ἔλεος ὀνομάζεται∙ περί ὧν λέγει ὁ Δαυΐδ: «ἔλεον καί κρίσιν ἄσομαί σοι Κύριε». Μέ τήν δικαιοσύνην ὁ Θεός κρίνει καί παιδεύει τούς ἀνθρώπους ὅταν ἁμαρτάνωσι και δεν φυλάττωσι τάς ἐντολάς του∙ καί μέ τήν ἀγαθότητα πάλιν, τούς ἐλεῖ καί εὐσπλαγχνίζεται. Τώρα, ὁ Ἀρχάγγελος Μιχαήλ, ἔρχεται νά εἶναι ὁ ἐξαίρετος Ἄγγελος τῆς τοῦ Θεοῦ δικαιοσύνης, διότι αὐτόν βλέπομεν νά μεταχειρίζηται ὑπηρέτην, εἰς τό νά παιδεύῃ μέν καί σοφρωνῇ τούς κακούς∙ νά φυλάττῃ δέ καί νά ὑπερασπίζηται τούς καλούς, καθώς τοῦτο εἶναι φανερόν καί ἀπό πολλά ἄλλα μέρη τῆς θείας Γραφῆς, καί μάλιστα ἀπό τόν θάνατον μέν ὅπου ἔδωκεν ὁ Μιχαήλ εἰς τά πρωτότοκα τῶν Αἰγυπτίων, διαφύλαξιν δέ καί ζωήν εἰς τά πρωτότοκα τῶν Ἐβραίων. Ὁ δέ Ἀρχάγγελος Γαβριήλ, φαίνεται νά εἶναι ὁ ἐξαίρετος Ἄγγελος τῆς ἀγαθότητος καί εὐσπλαγχνίας τοῦ Θεοῦ∙ διότι αὐτόν βλέπομεν νά μεταχειρίζηται ὑπηρέτην, ὅταν ἔχει νά κάμῃ εἰς τινάς καμίαν ἐξαίρετον εὐσπλαγχνίαν, καί ἔλεος∙ καθώς καί τοῦτο ὁμοίως εἶναι φανερόν καί ἀπό ἄλλα πολλά, μάλιστα δέ ἀπό τά ἀγαθά εὐαγγέλια ὁποῦ ἔφερεν εἰς τόν κόσμον ὁ Γαβριήλ, τοῦ μεγάλου ἐλέους τῆς ἐλεύσεως τοῦ Χριστοῦ. Τρία εἶναι τά ἐξαίρετα καί μεγαλύτερα ἔργα ὁποῦ ἔκαμεν ὁ Θεός∙ πρῶτον, ἡ δημιουργία τοῦ νοητοῦ κόσμου∙ δεύτερον ἡ δημιουργία τοῦ αἰσθητοῦ κόσμου∙ καί τρίτον, ἡ ἔνσαρκος οἰκονομία τοῦ Θεοῦ Λόγου∙ καί εἰς τά τρία ταῦτα, πρώτους κα ἐξαιρέτους ὑπηρέτας μεταχειρίζεται τόν Μιχαήλ καί τόν Γαβριήλ…»30.
Σέ ἄλλο σημεῖο τοῦ ἐγκωμιαστικοῦ αὐτοῦ λόγου, ὁ Ὅσιος Νικόδημος, θά ἀφήσει νά ἐκχυλίσει ἡ μεγάλη του εὐλάβεια πρός τούς Ἁγίους πρωτοστάτας τῶν Ἀσωμάτων δυνάμεων, καί μέ συγκαταβατική, ἀνθρωποπρεπῆ ὁρολογία θά ἐκφραστεῖ ὡς ἑξῆς: «Ὁ Μιχαήλ και ὁ Γαβριήλ, εἶναι οἱ δύο φωτεινότατοι ὀφθαλμοί τοῦ παντεπόπτου Θεοῦ, μέ τούς ὁποίους βλέπει καί φωτίζει ὅλον τόν ὁρατόν καί ἀόρατον κόσμον. Μιχαήλ καί Γαβριήλ, εἶναι αἱ δύο κραταιόταται χεῖρες τοῦ Παντοκράτορος, μέ τάς ὁποῖας διοικεῖ τά πάντα, οὐράνια καί ἐπίγεια. Μιχαήλ καί Γαβριήλ εἶναι οἱ δύο ταχύτατοι και μυριόπτεροι πόδες τοῦ πανταχοῦ παρόντος Κυρίου, μέ τούς ὁποίους περιέρχεται καί ἐμπεριπατεῖ ὄχι μόνον τήν οἰκουμένην ὅλην, ἀλλ᾿ ἕως καί αὐτάς τάς ἀΰλους ψυχάς τῶν ἀνθρώπων, ἕως καί αὐτάς τάς σκοτεινοτάτους ἀβύσσους∙ διά τοῦτο, εἰς μίαν στιγμήν βλέπεις αὐτούς να εὑρίσκονται εἰς τό ἕνα ἄκρον τοῦ κόσμου, καί εἰς τήν ἄλλην στιγμήν νά εὑρίσκονται εἰς το ἄλλο ἄκρον. Τώρα να θαυματουργοῦσιν εἰς τήν στερεάν, καί τώρα νά ἁρπάζωσιν ἀπό τά βάθη τῆς ἀβύσσου τούς καταβυθυσθέντας…».31
Αὐτά ὅλα, νομίζουμε, μποροῦν νά μᾶς πείσουν περί τῆς μεγάλης δυνάμεως, καθώς καί προστασίας τῶν ἀγγέλων τοῦ Θεοῦ!
Ἄς τούς ἐπικαλούμαστε, λοιπόν καί ἐμεῖς καί ἄς στρέφουμε τή σκέψη μας εἰδικῶς, εὐλαβικῶς, εὐγνωμόνως καί ἱκετευτικῶς, πρός τόν προσωπικό μας φύλακα ἄγγελο, αὐτόν ὁ ὁποῖος, κατά τή μαρτυρία τοῦ ἰδίου Κυρίου μας «διαπαντός βλέπει τό πρόσωπον τοῦ Πατρός τοῦ ἐν τοῖς οὐρανοῖς».32
Αὐτός ὁ πλησίον μας νοερός φίλος, χαίρεται γιά τίς ἀρετές καί τή μετάνοιά μας33 καί λυπεῖται γιά τίς ἁμαρτίες μας, ἀφοῦ κατά τόν Μέγα Βασίλειο, ὅπως ὁ καπνός φυγαδεύει τις μέλισσες, ἔτσι και ἡ ἁμαρτία φυγαδεύει τον φύλακα ἄγγελο ἀπό τή ζωή τοῦ ἀνθρώπου!
Ἄς φροντίζουμε, λοιπόν, νά τιμοῦμε, νά ἀναπαύουμε νά εὐχαριστοῦμε καί νά ἐπικαλούμαστε τούς «σύνοικους» καί «συνοδίτας» ἀγγέλους, ὡς περιτειχίζοντας, συμπαραστάτας καί ἐνισχύοντας στούς κατά Θεόν ἀγῶνες μας.
Ἄς δοξάζουμε δέ τόν Πανάγιο Κύριό μας, τόν «ἐξ οὔκ ὄντων» Δημιουργό καί τῶν νοερῶν φύσεων, λέγοντας μετά τοῦ ὑμνωδοῦ: «Ἰσχυΐ κατέστησας Ἀθάνατε, δυνατούς ἐξανύοντας τό πανάγιόν σου θέλημα τους σοί ἐν τοῖς ὑψίστοις ἀεί παρεστῶτας». 34
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2013
1 Μ. Βασιλείου, Εἰς 32 Ψαλμ. 4, MPG. 29,
2 Βλ. εὐχή: «Ἅγιε ἄγγελε, ὁ ἐφεστώς τῆς ἀθλίας μου ψυχῆς…»
3 Γέν. 3, 24.
4 Γέν. 18, 1 καί ἑξ.
5 Γέν. 19, 1 καί ἑξ.
6 Γέν. 28, 12.
7 Ἰησ. Ν. 5, 13 -15.
8 Ἐξ. 23, 20
9 Ἠσ. 6, 2 καί ἑξ.
10 Ἰεζ. 1, 4 καί ἑξ.
11 Μεταξύ ἄλλων, οἱ κυριότερες ἀναφορές τοῦ Κυρίου περί τῶν ἀγγέλων ὑπάρχουν στά ἐδάφια: Ματθ.18, 10΄23, 30΄26, 53. Μάρκ. 13, 32. Λουκ. 16, 22. Ἰω. 1, 51. κλπ. βλ. Ν. Μητσοπούλου,Θέματα Ὀρθοδόξου Δογματικῆς Θεολογίας, Ἀθήνα 1981, σελ. 65.
12 Ἰώβ, 38, 7.
13 Κολ. 1, 16.
14 Βλ. Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως, ἐκδ. Πουρναρᾶ, σελ.101
15 ΕΠΕ, 9, 80: «Πρό ἡμῶν ὑπέρ ἡμῶν τους ἀγγέλους ἐποίησε διακόνους ἀποστελλομένους, ὡς ὁ Παῦλος φησί, διά τούς μέλλοντας κληρονομεῖν σωτηρίαν».
16 Περί Ἁγίου Πνεύματος, 16, 38, MPG. 32, 137Α.
17 Βλ. Νικήτα Στηθάτου, σχολιασμός στήν ὁμιλία τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου Εἰς το Ἅγιον Πάσχα: «Οἱ δέ ἄγγελοι, ἐπεί δυσκίνητοι ὄντες πρός τό κακόν, ἀλλ᾿ οὐκ ἀκίνητοι, μετά τήν τοῦ Χριστοῦ Ἀνάστασιν ἐγένοντο λοιπόν καί ἀκίνητοι, οὐ φύσει, ἀλλά χάριτι, εἴη ἄν αὐτοῖς σωτηρία ἡ ἀτρεψία, μηκέτοι φοβουμένοις τήν ἐπί τό χεῖρον μεταβολήν, καί τήν ἐκ ταύτης ἀπώλειαν». (Ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου, Ἑρμηνεία εἰς τάς Ἑπτά Καθολικάς Ἐπιστολάς , Ἑνετίησιν, 1806, Εἰς το Β΄ Πέτρ. Α΄, 17).
18 Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, λόγος ΜΕ΄ Εἰς το Ἅγιον Πάσχα, MPG. 36, 624A.
19 Ὠριγένους, Περί ἀρχῶν, 1, 8, βλ.Ν. Ματσούκα Δογματική, Γ΄, σελ. 190
20 ὅπου π. Ν. Ματσούκα Δογματική, Γ΄, 188.
21 Περί τῆςοὐρανίου ἱεραρχίας, 6, 1. MPG. 3, 200D – 201A.
22 ὅπου π. Ν. Ματσούκα, Δογματική.
23 Ἔκδοσις, σελ. 100: «ὅτε εἰσίν ἐν τῷ οὐρανῷ, οὔκ εἰσιν ἐν τῇ γῇ».
24 ὅπου π. Ν. Ματσούκα, Δογματική.
25 Ἔκδοσις…σελ. 100
26 Μ. Βασιλείου, Περί Εὐχαριστίας, 4, MPG. 31, 228A. Βλ. Δ. Τσάμη, Εἰσαγωγή στή σκέψη τῶν Πατέρων τῆς Ὀρόδοξης Ἐκκλησίας, ἐκδ. Πουρναρᾶ, Θεσσαλονίκη 2005, σελ. 160.
27 ὅπου π. Δ. Τσάμη, Εἰσαγωγή…σελ. 162.
28 Δ. Τσάμη, Εἰσαγωγή…., σελ. 162-163.
29 ὅπου π. σελ. 163
30 Βλ. ἱερομονάχου Διονυσίου τοῦ ἐκ Σιατίστης, «Ἴχνος Χριστοῦ», ἐκδ. Ρηγοπούλου (2), 1993, σελ. 278.
31 ὅπου π. σελ. 283.
32 Ματθ. 18, 10.
33Λουκ. ΙΕ΄, 10: «Χαρά γίνεται ἐν οὐρανῷ, ἐπί ἑνί ἁμαρτωλῷ μετανοοῦντι».
34 Τροπάριον Τρίτης Ὠδῆς, Ἀκολουθία τῶν Ἁγίων Ταξιαρχῶν, 11 Νοεμβρίου.
