Ο Άγιος Ισαάκ ο Σύρος, ο βαθύς θεολόγος της αγάπης του Θεού, λέγει ότι ο παράδεισος δεν είναι τόπος, αλλά κατάσταση της ψυχής. Από την στιγμή που ο άνθρωπος ανοίξει την καρδιά του στην παρουσία του Θεού, έστω και λίγο, έχει ήδη γευθεί τον παράδεισο. Και ομοίως, όποιος απομακρύνεται από την αγάπη, από την συγχώρηση, από την προσευχή, γεύεται ήδη την κόλαση. Ο Θεός δεν μας προσκαλεί σε έναν τόπο, αλλά σε μία σχέση. Δεν θα πάμε κάπου μετά θάνατον, θα σταθούμε όπως έχουμε γίνει μέσα από τη σχέση μας με τον Θεό. «Ο παράδεισος δεν είναι γεωγραφία, αλλά εμπειρία», όπως λέγει ο Άγιος, «ο άνθρωπος που έχει αγάπη εντός του, εκεί είναι ο παράδεισος». Δεν χρειάζεται να περιμένουμε το τέλος του κόσμου για να γνωρίσουμε τον Θεό, μπορούμε από τώρα να γευθούμε την αιώνια ζωή εάν αγαπήσουμε αληθινά. Όταν η ψυχή ζει με ταπείνωση, προσευχή και ελπίδα στο έλεος του Θεού, έχει ήδη μέσα της την ειρήνη του παραδείσου. Όπως η άνοιξη αρχίζει αθόρυβα μέσα στον χειμώνα, έτσι και ο παράδεισος αρχίζει αθόρυβα μέσα στην καρδιά που μετανοεί.
Κατά τον Άγιο Ισαάκ, ο παράδεισος είναι η αγάπη του Θεού, όπως βιώνεται από την ψυχή που καθαρίστηκε. Όταν ο άνθρωπος αποκτήσει αληθινή αγάπη, τότε γίνεται ένας με το φως, όπως ο σίδηρος που γίνεται πυρακτωμένος μέσα στη φωτιά. Ο Θεός δεν χαρίζει τόπους ή βραβεία, χαρίζει την ίδια Του την ύπαρξη, την αγάπη Του. Γι' αυτό και ο Άγιος Ισαάκ λέγει, «Όποιος έχει γευθεί έστω και μίαν σταγόνα της αγάπης του Θεού, θα καταλάβει τι σημαίνει παράδεισος. Η ψυχή που αγαπά όλους, ακόμη και τους εχθρούς της, έχει γίνει κατοικητήριον του Θεού». Εκεί ο φόβος εξαφανίζεται, η κατάκριση παύει και η ειρήνη γίνεται φυσική αναπνοή. Ο παράδεισος, λοιπόν, δεν είναι ανταμοιβή για τους καλούς, αλλά η φυσική εμπειρία εκείνων που έμαθαν να αγαπούν όπως ο Θεός αγαπά. Ο άνθρωπος που μισεί, ακόμα και εν μία σταγόνι, δεν μπορεί να αντέξει το φως του παραδείσου, γιατί το φως ελέγχει καθετί σκοτεινό μέσα του. Η αγάπη είναι η μόνη θερμοκρασία που μπορεί να ζήσει η ψυχή στην αιωνιότητα.|
Ο Θεός είναι παντού, αλλά η ψυχή βιώνει ό,τι έχει μέσα της. Ένα από τα βαθύτερα ρητά του Αγίου Ισαάκ λέγει, «Ο άνθρωπος φέρει μέσα του και τον παράδεισο και την κόλαση». Όταν η ψυχή γεμίσει από ταπείνωση και ευχαριστία, όλος ο κόσμος γίνεται για αυτήν παράδεισος. Όταν γεμίσει από θυμό, φιλαυτία και κατάκριση, όλα γίνονται κόλαση. Ο Θεός δεν μετακινείται, είναι πανταχού παρών, όμως η ψυχή βλέπει όπως έμαθε να βλέπει. Αν έμαθε να βλέπει μέσα από την αγάπη, βλέπει παντού την χάρη, αν έμαθε να βλέπει μέσα από το πάθος, βλέπει παντού το σκοτάδι. Εδώ αποκαλύπτεται η μεγάλη αλήθεια, ότι η αιωνιότης δεν θα αλλάξει την ψυχή, η ψυχή θα αποκαλυφθεί όπως έγινε. Όποιος ζει από τώρα με αγάπη, προσευχή και συγχώρηση, θα συνεχίσει αιώνια να ζει με αυτήν την ειρήνη. Όποιος ζει από τώρα με θυμό, αδιαφορία και σκληρότητα, θα συνεχίσει να βιώνει την έλλειψή του ως φωτιά. Όπως ο ήλιος είναι ο ίδιος για όλους, αλλά άλλος δροσίζεται και άλλος καίγεται, έτσι και η Θεία Παρουσία θα είναι η ίδια για όλους. Άλλος θα χαίρεται και άλλος θα τυραννιέται, ανάλογα με την καρδία του.
Ο Άγιος Ισαάκ γράφει ότι ο Θεός δεν καταδικάζει. Η αγάπη του ενεργεί ως χαρά ή ως πόνος, ανάλογα με την έξιν της ψυχής. Ο ίδιος ο Θεός που χαροποιεί τους δικαίους, βασανίζει τους αμετανόητους, όχι επειδή θέλει να τους βασανίσει, αλλά επειδή η ψυχή τους δεν αντέχει το φως. Η αγάπη του Θεού είναι φωτιά, λέγει ο Άγιος, και η φωτιά αυτή ή θερμαίνει ή καίει, ανάλογα με το υλικό που αγγίζει. Αν η ψυχή είναι καθαρή, η φωτιά γίνεται φως, αν είναι γεμάτη άχυρα παθών, η ίδια φωτιά γίνεται κάψιμο, επομένως ο Θεός δεν αλλάζει, αλλά εμείς διαλέγουμε τι γευόμαστε από την παρουσία Του. Όπως λέγει ο Άγιος, ο Θεός είναι η πηγή της ζωής, αλλά ο αμαρτωλός, αποκομμένος από την πηγή, έχει μέσα του τον θάνατον. Η αποξένωση από την αγάπη, είναι η αρχή κάθε πνευματικής φθοράς.
Στην ορθόδοξη ασκητική παράδοση, ο Παράδεισος δεν κατακτάται με έργα αρετής, αλλά με ταπείνωση. Ο Άγιος Ισαάκ διδάσκει ότι η ταπείνωση, είναι η στολή του Θεού. Εκείνος που την ενδύεται, ζει ήδη με τον Θεό. Όταν η ψυχή παύσει να υπερηφανεύεται, τότε ανοίγει ο ουρανός μέσα της. Ο υπερήφανος δεν μπορεί να αγαπήσει, βλέπει μόνο τον εαυτό του, ο ταπεινός όμως, βλέπει παντού τον Θεό. Όπως ο καθρέπτης χρειάζεται καθαρή επιφάνεια, για να αντικατοπτρίσει το φως, έτσι και η ταπεινή ψυχή γίνεται καθρέπτης του Θεού. Όσο πιο βαθιά ταπεινώνεται, τόσο πιο πολύ αναπαύεται στην αγάπη. Ο Άγιος λέγει ότι η ταπείνωση, είναι η πύλη του Παραδείσου, γιατί ανοίγει τον δρόμο για κάθε άλλη αρετή, και κυρίως για την αληθινή γνώση του Θεού, που είναι πάντοτε γνώση αγάπης.
Ο Άγιος Ισαάκ ο Σύρος μιλά για μια βαθιά ειρήνη, η οποία δεν εξαρτάται από τις συνθήκες, αλλά από την παρουσία. Όταν η ψυχή βρει τον Θεό, αναπαύεται, όταν τον χάσει, αγωνιά, όσο κι αν τα έχει όλα. Η ειρήνη αυτή είναι το πνευματικό άρωμα του Παραδείσου. Όταν προσευχόμαστε, αν ακόμη και για λίγο νιώσουμε ότι ο Χριστός είναι εκεί, αυτό είναι πρόγευση της αιωνιότητος. Όταν συγχωρούμε, όταν συγκρατούμε τον θυμό, όταν κλαίμε από μετάνοια, η ψυχή γεμίζει με ανάπαυση. Εκείνη η ανάπαυση είναι η ζωή του Παραδείσου.
Ο Άγιος Ισαάκ γράφει ότι η καρδία που έμαθε να ησυχάζει, δεν φοβάται πλέον τον θάνατον, διότι έχει ήδη εισέλθει στην ζωή. Εκεί στην ησυχία, ο άνθρωπος καταλαβαίνει ότι ο Θεός δεν είναι ιδέα, αλλά πρόσωπο, και ότι ο Παράδεισος είναι κοινωνία αγάπης, όχι άνεση. Όπως ο Παράδεισος είναι η σχέση με τον Θεό, έτσι και η κόλαση είναι η έλλειψη σχέσεως. Δεν είναι ένας τόπος φωτιάς, όπως τον φαντάζονται μερικοί, αλλά η εσωτερική μοναξιά της ψυχής, που δεν αγαπά πια. Ο Άγιος Ισαάκ περιγράφει την κόλαση ως την οδύνη της ψυχής, όταν απομακρυνθεί από τον αγαπημένον. Η ψυχή δημιουργήθηκε για να ζει εν Θεώ, όταν ζει άνευ Θεού, νιώθει όπως το ψάρι που βγήκε από το νερό. Ακόμη και αν όλα τα έχει, θα ασφυκτιεί, γιατί θα είναι έξω από την πηγή του οξυγόνου.
