Ἡ μάχη μὲ τοὺς ἐμπαθεῖς λογισμοὺς
Ἅγιος Ἐπίσκοπος Θεοφάνης ὁ Ἔγκλειστος
Τὴν περασμένη φορὰ σοῦ περιέγραψα τὴν ὅλη διαδικασία τῆς μεταβάσεως ἀπὸ τὸν ἁπλὸ λογισμὸ στὴν ἐμπαθῆ ἐπιθυμία κι ἀπὸ ἐκεῖ στὴν ἐφάμαρτη πράξη. Ὅμως, τὰ πράγματα δὲν ἐξελίσσονται πάντα τόσο ἀργά, ὅσο φάνηκε ἀπὸ τὴν περιγραφή μου. Συχνά, ἂν ὄχι τὶς περισσότερες φορές, ὅλες οἱ φάσεις διαδέχονται ἡ μία τὴν ἄλλη ἀστραπιαία. Ἔτσι, πρὶν καλά-καλὰ προλάβει νὰ ἐμφανιστεῖ ὁ λογισμός, τελεῖται ἡ πράξη. Αὐτὸ συμβαίνει κατ’ ἐξοχὴν στὴν περίπτωση τοῦ προφορικοῦ λόγου. Δὲν μπορεῖς, ἀλλὰ καὶ δὲν χρειάζεται, ν’ ἀναλύεις ὅλα αὐτὰ τὰ ἀπρόβλεπτα καὶ ἀλλεπάλληλα περιστατικά. Κάνε μόνο τοῦτο: Ὅταν ἀντιλαμβάνεσαι μιὰν ἐμπαθῆ κίνηση, νὰ στρέφεσαι ἀμέσως ἐναντίον της μὲ ὅπλο τὸν θυμό. Πῶς θ’ ἀντιδράσεις, ἂν ἕνας κακοποιὸς σοῦ ἐπιτεθεῖ καὶ σὲ χτυπήσει; Θὰ τοῦ ἀνταποδώσεις τὸ χτύπημα μ’ ὅλη σου τὴ δύναμη. Μὲ τὸν ἴδιο τρόπο ν’ ἀντιδρᾶς, ὅταν σοῦ ἐπιτίθεται ἕνας κακὸς λογισμός: Νὰ τὸν χτυπᾶς μὲ θυμό. Βέβαια, ὅπως ὁ κακοποιὸς δὲν τὸ βάζει πάντα στὰ πόδια μόλις τὸν χτυπήσεις, ἔτσι καὶ ὁ λογισμὸς δὲν φεύγει πάντα μόλις θυμώσεις. Κι αὐτό, γιατί στὸν πόλεμο τῶν λογισμῶν ἐμπλέκονται συχνὰ καὶ οἱ δαίμονες, πού, ὅπως ξέρεις, εἶναι πείσμονες καὶ ἀνυποχώρητοι. Ὅσο κι ἂν θυμώνεις μαζί τους, δὲν κάνουν πίσω. Χρειάζεται, λοιπόν, πέρα ἀπὸ τὸν θυμό, νὰ χρησιμοποιήσεις κι ἕνα ἄλλο ὅπλο ἐναντίον τους. Ποιό εἶν’ αὐτό;
Γιὰ πές μου, τί κάνει τὸ θῦμα τῆς ἐπιθέσεως ἑνὸς κακοποιοῦ, ἂν δὲν κατορθώσει νὰ τὸν τρέψει σὲ φυγὴ μὲ χτυπήματα; Καλεῖ σὲ βοήθεια. Τότε τὰ ὄργανα τῆς τάξεως ἀνταποκρίνονται στὸ κάλεσμά του, τρέχουν καὶ τὸν σώζουν. Αὐτὸ πρέπει νὰ γίνεται καὶ στὸν πόλεμο μὲ τὰ πάθη. Θὰ θυμώνεις ἐναντίον τους ἀλλὰ καὶ θὰ ζητᾶς τὴν θεία βοήθεια: «Κύριε, βοήθησέ με! Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱὲ τοῦ Θεοῦ, σῶσε με!». «Θεέ μου, ἄκουσέ με καὶ στεῖλε μου τὴν βοήθειά σου! Κύριε, μὴν ἀργήσεις νὰ μὲ βοηθήσεις!» (Ψάλμ. 69:2).
Ὅταν προσφεύγεις στὸν Κύριο, μὴν κοιτᾶς τί γίνεται μέσα σου. Κράτα τὴν προσοχή σου προσηλωμένη σ’ Ἐκεῖνον καὶ ἱκέτευέ Τον γιὰ βοήθεια. Μὲ τ’ ὄνομά Του μαστίγωνε τὸν ἐχθρό, ὅπως λέει ἕνας ἅγιος (ὅσιος Ἰωάννης ὁ Σιναΐτης, Κλῖμαξ , Κ΄, στ΄). Γιατί, ὅπως λέει ὁ ψαλμωδός, «ὁ Κύριος εἶναι κοντὰ σ’ ὅλους ὅσους τὸν ἐπικαλοῦνται μὲ εἰλικρίνεια. Τὰ αἰτήματα τῶν πιστῶν Του τὰ ἐκπληρώνει. Ἀκούει τὴν δέησή τους καὶ τοὺς σώζει» (Ψάλμ. 144: 18-19). Ὁ Ἴδιος ὑπόσχεται, σ’ ὅποιον Τὸν ἐπικαλεῖται μὲ ἐλπίδα τὴν ὥρα τῆς ἀνάγκης του: «Θὰ τὸν σώσω, ἐπειδὴ ἐλπίζει σ’ ἐμένα. Θὰ τὸν προστατέψω, ἐπειδὴ γνωρίζει ποιός εἶμαι. Θὰ μοῦ κραυγάσει καὶ θὰ τοῦ ἀποκριθῶ. Μαζί του εἶμαι στὴν θλίψη του. Θὰ τὸν λυτρώσω καὶ θὰ τὸν δοξάσω» (Ψάλμ. 90: 14-14). Μὲ τὸν θυμό, λοιπόν, καὶ μὲ τὴν προσευχὴ θ’ ἀντιμετωπίζεις πάντοτε ἀποτελεσματικὰ τὰ πάθη ποὺ σὲ πολεμοῦν.
Μπορεῖς, πέρα ἀπ’ αὐτά, νὰ κάνεις καὶ κάτι ἄλλο, ποὺ μᾶς συστήνουν οἱ ἅγιοι Πατέρες: Μόλις ἀντιλαμβάνεσαι τὴν κίνηση κάποιου πάθους στὴν ψυχή σου, ν’ ἀποκαλύπτεις -ἢ μᾶλλον νὰ ὑπενθυμίζεις- στὸν ἑαυτό σου τὴν αἰσχρότητά του. Ἂν σὲ προσβάλει, π.χ. ἕνας λογισμὸς ὑπερηφάνειας, ἄρχισε νὰ λὲς μέσα σου: “Ἡ ὑπερηφάνεια εἶναι βδελυκτή. Δὲν ντρέπεσαι, ἐνῶ εἶσαι χῶμα καὶ στάχτη, καὶ φουσκώνεις ἀπὸ ἔπαρση; Συλλογίσου τὶς ἁμαρτίες σου…” καὶ ἄλλα παρόμοια. Θὰ ἐξουδετερώνεις, δηλαδή, τὸν λογισμὸ μὲ τὴν ἐπινόηση σκέψεων ποὺ καταστέλλουν τὴν ὑπερηφάνεια. Πολλὲς φορές, πάντως, ἡ μέθοδος αὐτὴ ἡ ἀντιρρητική, ὅπως λέγεται, ἀποδεικνύεται ἀναποτελεσματική. Ἀκόμα καὶ ὅταν κατανοοῦμε τὴν αἰσχρότητα τοῦ ἐμπαθοῦς λογισμοῦ, τὸν διατηροῦμε στὸ νοῦ μας τόσο, ὅσο τοῦ χρειάζεται γιὰ νὰ μολύνει τὴν ψυχή μας, ξεσηκώνοντας τὸ συναίσθημα καὶ ξυπνῶντας τὴν ἐπιθυμία. Πιὸ ἀποτελεσματικὴ εἶναι ἡ μέθοδος τῆς ἄμεσης προσφυγῆς στὴν βοήθεια τοῦ Θεοῦ. Ὅταν δὲν ἐμπλεκόμαστε σὲ φραστικὸ πόλεμο μὲ τὸ πάθος, ἀλλὰ ἐπικαλούμαστε τὸν Κύριο μὲ φόβο, εὐλάβεια, ἐλπίδα καὶ πίστη, ὁ λογισμὸς φεύγει ἀπὸ τὸ νοῦ. Σὲ νοῦ, βλέπεις, προσηλωμένο στὸν Κύριο, ἐμπαθὴς λογισμὸς δὲν μπορεῖ νὰ σταθεῖ. Ἄν, μάλιστα, αὐτὸς ἔχει ὑποβληθεῖ ἀπὸ τὸν νοητὸ ἐχθρό, μόνο μὲ τὴν ἐπίκληση καὶ τὴν δύναμη τοῦ Θεοῦ μπορεῖς νὰ τὸν ἀποδιώξεις. Γιατί κανένας ἄνθρωπος δὲν εἶναι πιὸ δυνατὸς ἀπὸ τοὺς δαίμονες.
Χαρακτηριστικὴ καὶ διδακτικὴ εἶναι ἡ ἀκόλουθη ἱστορία: Κάποιος γέροντας ἡσύχαζε στὴν ἔρημο. Μιὰ μέρα τοῦ ἐπιτέθηκαν οἱ δαίμονες. Τὸν ἅρπαξαν καὶ ἄρχισαν νὰ τὸν σέρνουν βίαια, πασχίζοντας νὰ τὸν βγάλουν ἀπὸ τὸ κελλί του καὶ νὰ τὸν ἀπομακρύνουν ἀπὸ τὴν ἔρημο. Ὁ ἀσκητὴς ἀντιστεκόταν μ’ ὅλη του τὴν δύναμη ἀλλὰ μάταια. Σὲ λίγο τὸν εἶχαν τραβήξει ὡς τὴν πόρτα. Λίγο ἀκόμα καὶ θὰ τὸν ἔβγαζαν ἔξω. Τότε ἐκεῖνος, μπροστὰ στὸν ἔσχατο κίνδυνο, κραύγασε ἱκετευτικά: “Κύριε, Ἰησοῦ Χριστέ, γιατί μὲ ἐγκατέλειψες; Βοήθησέ με!”. Ἀμέσως ὁ Κύριος ἐμφανίστηκε καὶ ἔτρεψε σὲ φυγὴ τοὺς δαίμονες. Ὕστερα γύρισε στὸν γέροντα καὶ εἶπε: “Δὲν σὲ ἐγκατέλειψα ἀλλά, ἐπειδὴ προσπαθοῦσες νὰ τὰ βγάλεις πέρα μὲ τοὺς δαίμονες μόνος σου, χωρὶς νὰ μὲ ἐπικαλεστεῖς, γι’ αὐτὸ δὲν ἦρθα νὰ σὲ βοηθήσω. Ζῆτα τὴν βοήθειά μου καὶ παντοτινὰ θὰ τὴν ἔχεις!”.
Τὸ παραπάνω περιστατικὸ ἦταν ἕνα μάθημα γιὰ τὸν ἀσκητή, ὅπως εἶναι καὶ γιὰ ὅλους μας. Ἀντὶ νὰ λογομαχεῖς, λοιπὸν μὲ τοὺς ἐμπαθεῖς λογισμούς, καλύτερα εἶναι νὰ καταφεύγεις στὸν Κύριο μὲ τὴν προσευχή. Μ’ αὐτὸν τὸν τρόπο ἐνεργοῦν ὅλοι ὅσοι ἀγωνίζονται μὲ φρόνηση ἐναντίον τῶν παθῶν. Ὁ ἀββᾶς Ἰωάννης ὁ Κολοβὸς ἔλεγε: «Μοιάζω μὲ τὸν ἄνθρωπο ποὺ κάθεται κάτω ἀπὸ ἕνα μεγάλο δέντρο καὶ βλέπει νὰ ἔρχονται πρὸς τὸ μέρος του πολλὰ θηρία καὶ φίδια. Καὶ ὅταν δὲν μπορεῖ νὰ τὰ ἀντιμετωπίσει, σκαρφαλώνει γρήγορα στὸ δέντρο καὶ γλυτώνει. Ἔτσι κι ἐγώ. Κάθομαι στὸ κελλί μου καὶ βλέπω τοὺς ἐμπαθεῖς λογισμοὺς νὰ μοῦ ἐπιτίθενται. Καὶ ὅταν δὲν μπορῶ νὰ τὰ βάλω μαζί τους, καταφεύγω στὸν Θεὸ μὲ τὴν προσευχὴ καὶ γλυτώνω ἀπὸ τὸν ἐχθρὸ» (Ἀποφθέγματα Πατέρων, Ἰωάννης ὁ Κολοβός , ιβ΄).
Σοῦ ἔγραψα παλαιότερα, ὅπως θὰ θυμᾶσαι, νὰ προσεύχεσαι μὲ τὸ νοῦ στὴν καρδιά. Τί σημαίνει αὐτό; Ὅτι πρέπει νὰ συμμαζέψεις τὸ νοῦ σου ἀπὸ τὴν διάχυσή του στὸν περιβάλλοντα κόσμο, διάχυση ποὺ συντελεῖται μὲ τὶς αἰσθήσεις, νὰ τὸν κατεβάσεις στὴν καρδιὰ καὶ ἀπὸ ἐκεῖ νὰ τὸν ἀνεβάσεις μὲ τὴν προσευχὴ στὸν Θεό. Ἂν ὁ νοῦς μας, παραμένοντας στὴν καρδιά, ἦταν ἀκατάπαυστα προσηλωμένος στὸν Κύριο μὲ φόβο, εὐλάβεια καὶ πίστη, ποτὲ δὲν θὰ κινδυνεύαμε ἀπὸ ἐμπαθεῖς λογισμούς, συναισθήματα καὶ ἐπιθυμίες. Δυστυχῶς, ὅμως, ὁ νοῦς μας ἀποσπᾶται ἀπὸ τὸν Κύριο, βγαίνει ἀπὸ τὴν καρδιὰ καὶ μέσῳ τῶν αἰσθήσεων περιπλανιέται πέρα-δῶθε. Εἰσβάλλουν τότε οἱ ἐμπαθεῖς λογισμοί, ποὺ ξυπνοῦν τὰ ἀντίστοιχα συναισθήματα καὶ τὶς ἁμαρτωλὲς ἐπιθυμίες. Νὰ ὁ πόλεμος! Ποιός μᾶς φταίει; Ὁ ἑαυτός μας, κανένας ἄλλος. Ἂν δὲν ἀφήναμε τὸ νοῦ νὰ ξεφύγει καὶ νὰ περιπλανηθεῖ, θ’ ἀποφεύγαμε τὸν πόλεμο. Ἀλλὰ ὅ,τι ἔγινε, ἔγινε. Ἔστω καὶ ὄψιμα, ἂς καταφύγουμε γι’ ἄλλη μιὰ φορὰ στὸν Κύριο καὶ ἂς Τὸν καλέσουμε σὲ βοήθεια.
Καὶ ἡ ἀκόλουθη διδακτικὴ παραβολὴ ἀνήκει στὸν ἀββᾶ Ἰωάννη τὸν Κολοβὸ (ο.π., ιστ΄):
Σὲ κάποια πόλη ζοῦσε μιὰ ὄμορφη πόρνη, ποὺ εἶχε πολλοὺς φίλους. Πηγαίνει, λοιπόν, σ’ αὐτὴν ἕνας ἄρχοντας καὶ τῆς λέει: “Δῶσ’ μου τὸν λόγο σου, ὅτι θ’ ἀφήσεις τὴν ἁμαρτωλὴ ζωή, καὶ σὲ παίρνω γυναῖκα μου”. Ἐκείνη συμφώνησε καὶ ὁ ἄρχοντας τὴν πῆρε στὸ σπίτι του. Οἱ φίλοι της ἄρχισαν νὰ τὴν ἀναζητοῦν. Ὅταν ἔμαθαν ποῦ ἦταν, εἶπαν μεταξύ τους: “Πρέπει νὰ τὴν ξαναφέρουμε κοντά μας. Ἂν ὅμως ἐμφανιστοῦμε στὸ σπίτι, ὁ ἄρχοντας θὰ μᾶς δεῖ καὶ θὰ μᾶς κάνει κακό. Ἂς πᾶμε, λοιπόν, πίσω ἀπὸ τὸ σπίτι καὶ ἂς τῆς σφυρίξουμε συνθηματικά. Αὐτὴ θὰ καταλάβει πὼς εἴμαστε ἐμεῖς καὶ θὰ κατέβει. Ἔτσι κανεὶς δὲν θὰ μπορεῖ νὰ μᾶς κατηγορήσει”. Πραγματικά, ἡ γυναῖκα ἄκουσε τὸ σφύριγμα καὶ κατάλαβε ποιοί ἦταν. Ἀμέσως, ὅμως, βούλωσε τ’ αὐτιά της καὶ ὅρμησε στὸν ἐσωτερικὸ κοιτῶνα, κλείνοντας πίσω της τὶς πόρτες. Ἡ πόρνη συμβολίζει τὴν ψυχή. Οἱ φίλοι της εἶναι τὰ πάθη καὶ οἱ ἄνθρωποι. Ὁ ἄρχοντας εἶναι ὁ Χριστός. Ὁ ἐσωτερικὸς κοιτῶνας εἶναι ἡ αἰώνια κατοικία τῆς ψυχῆς. Αὐτοὶ ποὺ σφυρίζουν στὴν ψυχὴ εἶναι οἱ πονηροὶ δαίμονες. Καὶ τὰ σφυρίγματα εἶναι οἱ παρορμήσεις τῶν ἐμπαθῶν λογισμῶν, συναισθημάτων καὶ ἐπιθυμιῶν. Μὰ ἡ ψυχή τοὺς ξεφεύγει, καταφεύγοντας πάντα στὸν Κύριο.
Νὰ θυμᾶσαι αὐτὴ τὴν ἱστορία καὶ νὰ ἐνεργεῖς σύμφωνα μ’ ὅσα ἀλληγορικὰ σὲ διδάσκει. Θὰ δεῖς πόσο γρήγορα θ’ ἀποκαθίσταται ἔτσι μέσα σου ἡ εἰρήνη, ὅταν διαταράσσεται ἀπὸ τὴν ἐμφάνιση τῶν παθῶν. Ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ νὰ εἶναι μαζί σου!
(Ὁ δρόμος τῆς ζωῆς – Γράμματα σὲ μιὰ ψυχή, ἔκδ. Ἱ. Μονῆς Παρακλήτου,
Ἱστότοπος Ἁγίας Ζώνης, Ψηφιακὴ Βιβλιοθήκη, 21/09/2025)
