Ὁμιλία στὴν Η΄ Πανελλήνια Συνάντηση τοῦ Νε.Ο.Σ.
Πολιτιστικὸ Κέντρο «Καμίνι», Γαλάτσι, 22-10/4-11-2017
Πολιτιστικὸ Κέντρο «Καμίνι», Γαλάτσι, 22-10/4-11-2017
Ἱερομ. π. Καλλινίκου Ηλιοπούλου
Σεβασμιώτατε Μητροπολίτα Αττικής και Βοιωτίας κ. Χρυσόστομε, Πρόεδρε της Συνοδικής Επιτροπής Νεότητος,
Θεοφιλέστατε Επίσκοπε Γαρδικίου κ. Κλήμεντα, Πρόεδρε της Συντονιστικής Επιτροπής του Νεανικού Ορθοδόξου Συνδέσμου της Εκκλησίας μας,
Σεβαστοί Πατέρες,
Προσφιλείς και αγαπητοί μας νέοι και νέες, πιστά τέκνα της Μαρτυρικής μας Εκκλησίας·
Ο Θρησκευτικός εκφοβισμός, με την ορθή ελληνική απόδοση, ή και bullying με τον διεθνή όρο, είναι το θέμα της φετινής Πανελλήνιας Συνάξεως του Νεανικού Ορθοδόξου Συνδέσμου της Εκκλησίας μας. Ένα θέμα το οποίο απασχολεί σήμερα πολύ την Εκπαίδευση, την Ιατρική, αλλά και την κοινωνία ευρύτερα, και ιδιαίτερα τον σύγχρονο νέο, ο οποίος πολλές φορές χλευάζεται, εμπαίζεται και γίνεται αντικείμενο εκφοβισμού, όταν θέλει και προσπαθεί στη ζωή του να υπερασπίζεται την πίστη του, την αλήθεια, τον χριστιανικό τρόπο ζωής και το γνήσιο εκκλησιαστικό βίωμα, μέσα στην σύγχρονη λαίλαπα και στο αντιχριστιανικό πνεύμα της κοινωνίας που ζούμε· ο Χριστιανός νέος, ο οποίος όχι μόνο σημειώνει με βαθειά πίστη το σημείo του Τιμίου Σταυρού επάνω του, δηλαδή κάνει απλά το Σταυρό του, αλλά και σηκώνει συνειδητά και εθελούσια τον δικό του Σταυρό· ο νέος ο οποίος ακούει και δέχεται την πρόσκληση του Κυρίου: «ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἐλθεῖν ἀπαρνησάσθω ἑαυτόν καί ἀράτω τόν Σταυρόν αὐτοῦ καί ἀκολουθείτω μοι», μέσα στο αντισταυρικό πνεύμα της σύγχρονης κοινωνίας της αμφισβήτησης και του αθεϊσμού.
Πριν εισέλθουμε συγκεκριμένα στην έννοια του θρησκευτικού εκφοβισμού, την οποία συν Θεώ θα αναπτύξουμε, θα αναφερθούμε σύντομα στην γενική έννοια του εκφοβισμού, του bullying.
Ο εκφοβισμός είναι ένα φαινόμενο νεανικής παραβατικότητας, που έχει εμφανιστεί τα τελευταία χρόνια σε πολλές χώρες παγκοσμίως. Ορίζεται ως η πρόκληση φόβου και η χρήση βίας μεταξύ συνήθως συμμαθητών ή συμφοιτητών, αλλά και εν γένει συνομιλήκων παιδιών και νέων, με σκοπό να προκληθεί πόνος, αναστάτωση. Σκοπός της άσκησης εκφοβισμού είναι η επιβολή και η πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου στό άτομο (ή στην ομάδα ατόμων) που τον υφίσταται.
Ο εκφοβισμός έχει διάφορες μορφές· εμφανίζεται είτε με την μορφή του λεκτικού εκφοβισμού, δηλαδή κοροϊδίες, διακρίσεις, ειρωνείες, σεξουαλικά σχόλια κτλ., είτε με την μορφή του κοινωνικού εκφοβισμού, δηλαδή διάδοση φημών, συκοφαντιών, απομόνωση από το σύνολο και την ομάδα, καταστροφή προσωπικών αντικειμένων κτλ., είτε και με την μορφή σωματικού εκφοβισμού που είναι και ο χειρότερος, δηλαδή χτυπήματα, κλωτσιές, σπρωξίματα και εν γένει άσκηση σωματικής βίας· ακόμη, υφίσταται και με την μορφή του ηλεκτρονικού εκφοβισμού, δηλαδή τον εκβιασμό στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στην ηλεκτρονική αλληλογραφία με απειλητικά και υβριστικά μηνύματα.
Οι μορφές αυτές βίας και εκφοβισμού μπορούν επίσης να κατηγοριοποιηθούν σε ενδοσχολικές, εξωσχολικές, ενδο-οικογενειακές, πολιτικές, διαφυλικές, διαφυλετικές, σωματικές, λεκτικές και μη λεκτικές, και εκδηλώνονται -όπως είπαμε- με σωματικές συγκρούσεις, απειλές, πειράγματα, διάφορα απρεπή παρατσούκλια, διάδοση συκοφαντικών φημών, απολεισμό από το κοινωνικό περιβάλλον, κλοπές, βανδαλισμούς, σκόπιμη σεξουαλική παρενόχληση και ηλεκτρονικό εκφοβισμό.
Όσον αφορά το ποσοστό εκδήλωσης του φαινομένου, θα εκπλαγούμε! Σύμφωνα με τα αποτελέσματα μελέτης της Εταιρείας ψυχοκοινωνικής υγείας του Παιδιού και του Εφήβου, σε συνεργασία με την Παιδαγωγική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, το 25 % των μαθητών έχει αποτελέσει αντικείμενο εκφοβισμού, συνήθως εντός του σχολικού περιβάλλοντος, με συχνότητα δύο ως τρεις φορές το μήνα. Δεν πρόκειται όμως για μία απλή διαμάχη μεταξύ συμμαθητών που χρειάζεται επίλυση, αλλά αν προσεγγίσουμε το θέμα υπό το πρίσμα της Ψυχολογίας θα δούμε τελικά, ότι πρόκειται για διαφορά ισχύος ανάμεσα σ΄αυτούς που ασκούν τον εκφοβισμό και σ΄αυτούς που τον υφίστανται. Η δύναμη και η υπεροχή υπάρχει στον δράστη, ο οποίος δείχνει απέχθεια και περιφρόνηση και πιστεύει ότι κάνει επίδειξη ισχύος, όπως λέμε απλά, και νομίζει ότι έτσι γίνεται πιο σημαντικός.
Και αν θέλετε, ας αναφερθούμε στους λόγους και τις αιτίες του σχολικού κυρίως εκφοβισμού. Είναι ουκ ολίγοι: ελλειπής καλλιέργεια και μόρφωση, βίαιη στάση των γονιών προς τα παιδιά, επιρροή των μέσων μαζικής ενημέρωσης με ακατάλληλες ταινίες βίας από τηλεόραση και διαδίκτυο, αδυναμία αληθινής επικοινωνίας, ανεπάρκεια κοινωνικού περιβάλλοντος, καταπιεστικό και άδικο σχολείο, ρατσισμός, προβλήματα εφηβείας και σωβινισμός. Υπάρχουν όμως και βαθύτεροι λόγοι και αιτίες, όπως π.χ όταν ένα παιδί ή νέος έχει υποστεί εκφοβισμό, τότε προσπαθεί σε μεγαλύτερη ηλικία να προκαλέσει κι ο ίδιος αυτό,εκφοβίζοντας τους άλλους για να εκτονώσει το θυμό του, να φύγει από την αφάνεια και να γίνει πιο δημοφιλής και τέλος να προσπαθήσει να ενταχθεί σε κάποια ομάδα του κοινωνικού συνόλου.
Ο εκφοβισμός, όπως είδαμε παραπάνω,παρατηρείται κυρίως μέσα στο σχολικό περιβάλλον. Πολλά και αυξανόμενα είναι τα παραδείγματα των παιδιών που παραπονιούνται στους γονείς τους ότι είναι θύματα εκφοβισμού, όχι μόνο σωματικού, δηλαδή άσκηση βίας με ξυλοδαρμό, αλλά κυρίως λεκτικού και ηλεκτρονικού, που είναι και οι χειρότερες μορφές τα τελευταία έτη και αυξάνονται ραγδαία. Να αναλογισθούμε μάλιστα, ότι ορίστηκε και μία ημέρα μέσα στο χρόνο, η 6η Μαρτίου, ως Παγκόσμια ημέρα κατά του σχολικού εκφοβισμού. Συχνά τα παιδιά που βιώνουν το bullying ζητούν απεγνωσμένα και άμεσα από τους γονείς να αλλάξουν σχολείο.
Ο εκφοβισμός παρατηρείται συνήθως μεταξύ δύο προσώπων ή και περισσοτέρων. Το θύμα είναι το πρόσωπο που δέχεται τον εκφοβισμό και είναι ένας, ο θύτης ή ο δράστης είναι αυτός που κάνει τον εκφοβισμό και συνήθως είναι ένας, αλλά μπορεί και περισσότεροι. Υπάρχουν όμως και τα παιδιά παρατηρητές, αυτοί οι οποίοι δεν εκφοβίζουν, αλλά συμμετέχουν με την άκριτη και αμέτοχη στάση τους σε αυτό το έγκλημα, που απειλεί σήμερα τόσο την κοινωνία.
Ας δούμε όμως τα κύρια χαρακτηριστικά και κυρίως το σωματικό και ψυχολογικό προφίλ του δράστη του εκφοβισμού, του θύτη. Συνήθως είναι άτομο γεροδεμένο, με καλή και αυξημένη σωματική διάπλαση, προέρχεται από οικογένεια διαλυμένη ή με πολλά προβλήματα και δυσκολίες, δεν έχει επίβλεψη και έλεγχο από τους γονείς στην καθημερινότητά του. Πρόκειται επίσης γενικά για άτομα που έχουν χαμηλή αυτοκεκτίμηση, μη αναγνωρίζοντας τα θετικά στοιχεία της προσωπικότητάς τους και τέλος δεν έχουν καλή κοινωνική συμπεριφορά, με αποτέλεσμα να κάνουν ομάδες και φατρίες μεταξύ τους παραμελώντας τα υπόλοιπα παιδιά. Αυτά είναι τα βασικά χαρακτηριστικά που συνιστούν το προφίλ του δράστη.
Κι όσον αφορά το πρόσωπο και την ψυχολογική σύνθεση του θύματος, που δέχεται επιθετικές συμπεριφορές και γίνεται αντικείμενο εκφοβισμού, είναι πολλές οι αιτίες που το οδηγούν σε αυτό το αδιέξοδο. Κυρίως είναι άτομα μικροκαμωμένα και παθητικά, που ίσως έχουν κάποια «κακή» εξωτερική εμφάνιση, κάποια μειονεξία ή και αναπηρία, είναι χαμηλών τόνων, έχουν συνήθως χαμηλή αυτοεκτίμηση και δεν υπερασπίζονται τον εαυτό τους, δεν αντιδρούν στον εκφοβισμό του δράστη, αλλά υπομένουν σιωπηλά χωρίς ουσιαστική αντίσταση· τα περισσότερα θύματα ανήκουν συνήθως σε κάποιες μειονότητες είτε θρησκευτικές, είτε εθνικές, είτε πολιτικές, είτε κοινωνικές.
Οι συνέπειες είναι ολέθριες στα παιδιά που δέχονται τον εκφοβισμό, τα θύματα: άγχος, κατάθλιψη, τάσεις αυτοκτονίας, έλλειψη σωματικής και ψυχικής υγείας (πονοκέφαλοι, ημικρανίες κτλ.), μείωση της σχολικής απόδοσης στα μαθήματα, βία, εθισμός σε κακές συνήθειες, όπως π.χ αλκοολισμός και ναρκωτικά. Τα παιδιά αυτά χάνουν την εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και σε κάθε συνάνθρωπο, κλείνονται στον εαυτό τους ζώντας στην απομόνωση και στη σιωπή, καταδικάζοντας την εξέλιξή τους και τέλος εκφράζουν την ανησυχία τους ή τη δυσαρέσκειά τους για διάφορα σωματικά ενοχλήματα, τα οποία συμβαίνουν στο περιβάλλον τους ή και ευρύτερα, φοβούμενα και τα ίδια για τη σωματική τους ακεραιότητα.
Πότε θα πρέπει οι γονείς να αρχίσουν να ανησυχούν; Κάνω αυτή την ερώτηση και απαντώ, διότι ανάμεσα μας, στα μέλη δηλαδή του Νεανικού Ορθοδόξου Συνδέσμου, έχουμε και πολλούς νέους γονείς· όταν βεβαίως δούν κάποια από τα συμπτώματα στα παιδιά τους, αν και η πρόληψη για αποφυγή τέτοιων φαινομένων μέσα από τη σωστή καθοδήγηση και στήριξη στο οικογενειακό περιβάλλον, πρέπει να αρχίσει πολύ νωρίτερα, θα τολμούσα να πώ όταν το παιδί ξεκινάει να κάνει τα πρώτα του βήματα έξω από την οικογένεια, δηλαδή στο σχολείο, στο φροντιστήριο, στις διάφορες δραστηριότητες κτλ. Για παράδειγμα, όταν βλέπουν το παιδί τους να πηγαίνει με προθυμία στο σχολείο, αλλά να επιστρέφει φοβισμένο, όταν βλέπουν το παιδί να αρχίζει να απομονώνεται στον εαυτό του, να σιωπά και γενικά να μη συμμετέχει σε δραστηριότητες με φίλους· όταν το παιδί ζητάει από τους γονείς να το συνοδεύουν στο σχολείο, όταν βλέπουν στο σώμα του ανεξήγητα σημάδια ή χτυπήματα, όταν αρχίσει να πέφτει η σχολική απόδοση και γενικά όταν βλέπουν το παιδί τους να αλλάζει συμπεριφορά και να φοβάται να μιλήσει γι’ αυτό που του συμβαίνει, τότε είναι σχεδόν βέβαιο ότι υφίσταται κάποιας μορφής εκφοβισμό. Τα παιδιά που δέχονται τον εκφοβισμό χρειάζονται πνευματική και ψυχική υποστήριξη μέσα από την οικογένεια, την Εκκλησία και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον.
Περισσότερο όμως έχουν ανάγκη οι δράστες, αυτοί οι οποίοι ασκούν τον εκφοβισμό, οι οποίοι χρειάζονται πραγματικά βοήθεια από κάποιον ειδικό, ακόμη και υπεύθυνο ψυχικής υγείας, διαφορετικά άν δεν διορθωθούν έγκαιρα θα έχουν πλέον μετά την ενηλικίωσή τους προβλήματα με το νόμο. Κι όσοι συνεχίζουν αυτή την συμπεριφορά ως μεγαλύτεροι-ενήλικες, εμφανίζουν κι άλλες διαταραχές αντικοινωνικής συμπεριφοράς, αλκοολισμό, ναρκωτικά, ψυχολογικές και ψυχιατρικές διαταραχές κτλ. Έρευνες αναφέρουν ότι το 60% των ατόμων μέχρι την ηλικία των 24 ετών, που ασκούσαν εκφοβισμό στην παιδική ηλικία, έχουν τουλάχιστον μία ποινική καταδίκη.
Η συνδρομή της Εκκλησίας και ιδιαιτέρως του Πνευματικού Πατρός, ως του πραγματικού ψυχοθεραπευτή, είναι αναντικατάστατη και στις δύο παραπάνω περιπτώσεις.Το θέμα της πνευματικής αγωγής και στηρίξεως δραστών και θυμάτων είναι πολύ σοβαρό γι΄αυτό και χρειάζεται από πολύ νωρίς, από την νηπιακή για να μην πώ από την βρεφική ηλικία η πνευματική ανατροφή των παιδιών «εν παιδεία και νουθεσία Κυρίου» (Εφεσ. 6,4) όπως αναφέρει ο Απόστολος των Εθνών Παύλος, έτσι ώστε όταν τα παιδιά εισέλθουν στην δύσκολη ηλικία της εφηβείας, να μην επηρεαστούν από τέτοιες δύσκολες καταστάσεις, είτε να γίνουν θύματα, είτε δράστες. Αλλά ακόμα κι αν επηρεαστούν από τον εκφοβισμό και τις συνέπειές του, η πνευματική και ψυχική στήριξη του Πνευματικού, ο οποίος πέρα από τις θεολογικές και κοινωνικές γνώσεις θα έχει και τον θείο φωτισμο, θα τα οδηγήσει έξω από αυτόν τον λαβύρινθο του εκφοβισμού.
Το γεγονός ότι το 2012, δηλαδή πριν πέντε χρόνια, ιδρύθηκε το Εθνικό Παρατηρητήριο κατά της Βίας, το γεγονός ότι στην Λεωφόρο Μεσογείων λειτουργεί τηλεφωνικό κέντρο κατά της βίας, που μπορούν να απευθύνονται μαθητές για να καταγγείλουν περιστατικά ενδοσχολικής ή και ενδο-οικογενειακής βίας, το γεγονός ότι τα θέματα του σχολικού εκφοβισμού εντάχθηκαν στο πρόγραμμα του «Κοινωνικού Σχολείου», που εφαρμόζεται πανελλαδικά και τέλος το γεγονός ότι το Κέντρο Ολυμπιακής Εκεχειρίας κάνει επισκέψεις σε σχολεία της χώρας, όπου παρουσιάζονται προγράμματα κατά της ενδοσχολικής βίας, δείχνουν ότι σήμερα ο εκφοβισμός στην Ελλάδα και κυρίως ο ενδοσχολικός, αυξάνεται ραγδαία. Σύμφωνα με τελευταία έρευνα για την παιδική και νεανική βία που διεξήχθη μέσω τηλεφωνικών συνεντεύξεων, και συγκεκριμένα από 12.319 τηλεφωνήματα στην Αττική σε αντιπροσωπευτικό δείγμα 1006 γονεών με παιδιά ηλικίας 10-17 ετών, το ποσοστό όπου το σχολείο θεωρείται τόπος εμπειριών βίας αποδείχθηκε ότι ανέρχεται στο 58% των ερωτηθέντων.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, η Εθνική Ακαδημία των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής είχε αποφανθεί ότι στο μέλλον οι νέοι θα έρθουν αντιμέτωποι πέρα από τις διάφορες μάστιγες των ναρκωτικών, του αλκοολισμού, του πανσεξουαλισμού κτλ., με ένα σοβαρότατο πρόβλημα, το bullying. Στην Ευρώπη, και σε επίπεδο κρατών και σε συλλογικό επίπεδο, καταβάλλονται προσπάθειες για την αντιμετώπιση του επικινδύνου αυτού φαινομένου, με έμφαση στην προστασία των νέων από κάθε μορφή βίας και την εξασφάλιση υψηλού επιπέδου προστασία της υγείας, της ευημερίας και της κοινωνικής συνοχής, με ανάληψη δράσεων που περιλαμβάνουν λήψη προληπτικών μέτρων, αλλά και στήριξη των θυμάτων και των ομάδων υψηλού κινδύνου.
Τελειώνοντας το πρώτο μέρος της παρούσης εισηγήσεως, θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθώ και σε ορισμένα παραδείγματα των θυμάτων του εκφοβισμού και κυρίως του ενδοσχολικού. Αλησμόνητος θα παραμείνει ο 11χρονος Άλεξ από τη Βέροια, όπου κυριολεκτικά όλη η Ελλάδα πάγωσε πριν έντεκα χρόνια, το 2006, όταν ξεδιπλώθηκε η υπόθεση: μία ομάδα παιδιών που τον πείραζαν, τον κορόϊδευαν και τον απειλούσαν, την ημέρα της εξαφάνισής του τον χτύπησαν, τον έσπρωξαν και τελικά τον σκότωσαν.Αλλά κι ο Βαγγέλης Γιακουμάκης, ο οποίος το 2015, πριν δύο χρόνια, οδηγήθηκε στην αυτοκτονία λόγω του εκφοβισμού και των βασανιστηρίων που υπέστη, όπως προέκυψε από τις έρευνες της Αστυνομίας, από τους συμφοιτητές του μέσα στη Γαλακτοκομική Σχολή των Ιωαννίνων. Επίσης το περιστατικό του ίδιου έτους 2015 στο χωριό Πλαγιάς στο Πλωμάρι της Λέσβου, όπου μαθητές της Στ΄ Δημοτικού υποχρέωσαν μαθητή εννέα χρονών να κρεμαστεί στην μπασκέτα του Σχολείου, με αποτέλεσμα να πέσει και να καταλήξει με κατάγματα στα χέρια του.
Αλλά και τρία περιστατικά πιο πρόσφατα: Το 2016 στα Ιωάννινα ένα ανήλικο κοριτσάκι μόλις οκτώ ετών οδηγήθηκε να κάνει πλαστική επέμβαση στα αυτιά στο νοσοκομείο των Ιωαννίνων, επειδή ένας μαθητής μεγαλύτερης τάξης της ασκούσε εκφοβισμό για τα πεταχτά αυτιά της. Αναφέρει χαρακτηριστικά η γνωμάτευση, η οποία και δημοσιεύτηκε: «Το κορίτσι χειρουργήθηκε στις 17-01-2016 στην ΩΡΛ κλινική του νοσοκομείου Χατζηκώστα λόγω αφεστώτων ώτων (αυτιών που προεξήχαν). Το χειρουργείο πραγματοποιήθηκε λόγω της μεγάλης ψυχολογικής πίεσης που δεχόταν το παιδί από τους συμμαθητές του στο σχολείο, εξ αιτίας της δυσμορφίας των πτερυγίων της». Στην Κρήτη πέντε νεαροί ξυλοκόπησαν άγρια ένα 15χρονο μαθητή σε χωριό του νησιού, ύστερα από ένα επεισόδιο με συνομήλικούς του στο ποδόσφαιρο, με αποτέλεσμα το παιδί να οδηγηθεί άμεσα στο νοσοκομείο κι ο πατέρας του να καταγγείλει το περιστατικό στην Αστυνομία. Τέλος στη Σύρο σε μία από τις περιβόητες πενθήμερες σχολικές εκδρομές, συγκεκριμένα του ΕΠΑΛ Πατρών, μία ομάδα είκοσι μαθητών εισέβαλαν στο δωμάτιο του ενός συμμαθητή-θύματος, τον αναισθητοποίησαν με στάχτη στο ποτό και τον φωτογράφισαν ημίγυμνο, περιγελώντας τον, τραβώντας συνάμα βίντεο και φωτογραφίες, απειλώντας τον ότι θα τις δημοσιοποιήσουν. Οι γονείς του μαθητή ζήτησαν την παραδειγματική τιμωρία των ενόχων με ένδικα μέσα. Και πόσα ακόμα περιστατικά, άλλα εκ των οποίων έρχονται στο φως της δημοσιότητας κι άλλα όχι!
Πάντως, η διαπίστωση είναι ότι ο εκφοβισμός τα τελευταία χρόνια συνεχώς αυξάνεται με πολλές δυστυχώς αρνητικές επιπτώσεις στην κοινωνία γενικότερα.
***
Αφού λοιπόν συν Θεώ προσεγγίσαμε την γενική έννοια του εκφοβισμού, τώρα θα προσπαθήσουμενα εισέλθουμε στην έννοια του θρησκευτικού εκφοβισμού, για να βρούμε τα βαθύτερα αίτια, αλλά και τον τρόπο αντιμετώπισης αυτού του μεγάλου σύγχρονου προβλήματος, που έχει επιβάλλει η Νέα Τάξη Πραγμάτων της υποτιθέμενης ελευθερίας και των ισοτίμων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στο κατώφλι του 21ου αιώνος.
Πρωτίστως θα πρέπει να δούμε την έννοια του φόβου στην Αγία Γραφή. Αναφέρει ο Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος στην Α΄ Καθολική του Επιστολή ότι «ἡ τελεία ἀγάπη ἔξω βάλλει τόν φόβον...» (Α΄ Ιωαν. 4. 19). Η έννοια της αγάπης είναι κάτι εκ διαμέτρου αντίθετο με τον φόβο. Ο ίδιος ο Κύριος, ο Πλάστης και Δημιουργός, η Εσταυρωμένη Αγάπη, σέβεται το αυτεξούσιο και την ελευθερία του πλασματός του, προσκαλώντας τον άνθρωπο να έρθει κοντά Του οικειοθελώς χωρίς πιέσεις, τρομοκρατία και φόβους. Αυτό το ήθος της Αγάπης και της Ελευθερίας είναι εκείνο, το οποίο αναδεικνύει τελικά την Ορθόδοξη Εκκλησία ως τον χώρο της γνήσιας αποκάλυψης, αλλά και της μεταμόρφωσης του ανθρώπου από άβουλο, εξαρτώμενο και εκφοβούμενο όν, σε αληθινό, ελεύθερο και ανεξάρτητο εν Χριστώ άνθρωπο.
Δεν πρέπει να λησμονούμε το γεγονός, ότι η έννοια του κακού που έχει ως παρελκόμενο τον φόβο κι όλα τα σχετικά, δεν δημιουργήθηκε ως οντότητα από τον Θεό, αλλά μετά την πτώση των Πρωτοπλάστων εισήλθε το κακό, ο φόβος, η αμαρτία στον κόσμο, κι όσο ο άνθρωπος συνέχιζε να απομακρύνεται από το δρόμο του Νόμου του Θεού τόσο το κακό επικρατούσε κι ο άνθρωπος γινόταν έρμαιο της αμαρτίας και των φόβων του. Αυτό το κακό κι ο φόβος πλέον καταργείται δια της Ενανθρωπήσεως του Σωτήρος Χριστού και ιδιαιτέρως δια του Σταυρού και της Αναστάσεώς Του. Ο άνθρωπος πλέον ελεύθερος εν Χριστώ αγωνίζεται μέσα από τον δρόμο της αγάπης να εκβάλλει έξω τελείως τον φόβο, τον εκφοβισμό και όλες τις συνέπειές του.
Δεν πρέπει να λησμονούμε το γεγονός ότι η έννοια του φόβου, που αναφέρεται κάποιες φορές στην Αγία Γραφή ή στους Πατέρες, ότι ο άνθρωπος πρέπει να έχει φόβο Θεού, ερμηνεύεται ορθοδόξως με την έννοια του σεβασμού προς τον Θεό, κι όχι με την δικανική έννοια που δίνουν οι διάφοροι θεολόγοι της Δύσεως, με αποτέλεσμα να είναι από παλαιά η Δύση εμποτισμένη με την έννοια ενός Θεού τιμωρού και άτεγκτου έναντι των αμαρτωλών ανθρώπων, που «προσβάλλουν την θεία δικαιοσύνη».
Η αληθινή όμως εν Χριστώ έννοια του φόβου είναι ο σεβασμός και η υπακοή στο θέλημα του Θεού, που οδηγεί στην μόνη οδό προς την σωτηρία μας. Άρα Ορθοδοξία και εκφοβισμός είναι δύο έννοιες εκ διαμέτρου αντίθετες. Δεν νοείται Ορθόδοξος Χριστιανός, ο οποίος να ασκεί εκφοβισμό, να είναι δράστης του bullying. Ο ίδιος ο Θεός σέβεται το πλάσμα του, όσο διαφορετικό και να είναι από τα άλλα, διότι καλεί και αυτό στη σωτηρία, το θεωρεί πιθανό πρόβατο της λογικής Του ποίμνης, για το οποίο έχυσε το Πανάγιο Αίμα Του στο Σταυρό. Εδώ λοιπόν έρχεται η Εκκλησία μας να δώσει την απάντηση σε όσους σήμερα μας αποκαλούν οπισθοδρομικούς, γραφικούς ή και συντηρητικούς, ότι σεβόμαστε κάθε άνθρωπο ανεξαρτήτως φύλου, κοινωνικής θέσεως, εθνικότητος, θρησκεύματος κτλ.
Παράλληλα όμως, τίθεται και το ζήτημα, στο οποίο μπορεί να πλανηθεί εκ δεξιών ο Χριστιανός νέος και να ασκεί θρησκευτικό εκφοβισμό σε συμμαθητές ή συμφοιτητές του, που είναι άλλης θρησκείας, κυρίως μουσουλμάνοι (σήμερα μάλιστα που τόσο μαστίζεται η ανθρωπότητα απο το κατασκεύασμα του διαβόλου που ονομάζεται Ισλάμ, Ιερός Πόλεμος και τζιχαντιστές), ή σε συναδέλφους του που δηλώνουν άθρησκοι, που ακολουθούν το Νέο Ημερολόγιο και την Παναίρεση του Οικουμενισμού, αλλά και λίγο παραπέρα σε νέους και νέες που δηλώνουν πλέον ελεύθερα, χωρίς ντροπή, ομοφυλόφιλοι, ύστερα δυστυχώς από τα δύο αυτά επάρατα νομοσχέδια, τα οποία ψήφισε η Βουλή των Ελλήνων «Περί της ελεύθερης συμβίωσης ομόφυλων ζευγαριών» και «Περί της νομικής αναγνώρισης της ταυτότητας του φύλου».
Εδώ ο Χριστιανός νέος πρέπει να δείξει την πνευματικότητά του και αυτό το ελεύθερο ήθος της αγάπης και να βλέπει τον κάθε άνθρωπο, ό,τι κι αν δηλώνει πως είναι, με κατανόηση και συγχωρητικότητα κι όχι με φόβο και βία, δείχνοντας ότι η Εκκλησία είναι ο χώρος που μπορεί να μεταμορφώσει τον άνθρωπο με τη Θεία Χάρη, εφόσον φυσικά υπάρξει αληθινή μετάνοια, να διορθώσει τα σφάλματα, τις αδυναμίες,και να τον θεραπεύσει από κάθε αρρωστημένη ψυχική κατάσταση. Την αμαρτία και το πάθος αποστρεφόμαστε, όχι τον αμαρτωλό, ο οποίος είναι ο μεγάλος ασθενής και το θύμα το πονηρού διαβόλου! Ο κάθε αληθινός Χριστιανός, όπως και ο σύγχρονος Χριστιανός νέος, οφείλει να είναι «το φώς και το αλάτι» που αναφέρει ο Κύριος, όσο μπορεί, κατά το μέτρο των πνευματικών του δυνατοτήτων, για να μπορεί να φέρει τον συμμαθητή του, τον φίλο του, τον συμφοιτητή του, τον συνεργάτη του στο Θεραπευτήριο, που είναι η Εκκλησία, και με τη βοήθεια έμπειρου πνευματικού Πατρός να τον βοηθήσει στην πνευματική του θεραπεία.
Αυτά όσον αφορά κάποιους από τους Χριστιανούς νέους ή νεές, που νομίζουν ότι είναι με το Χριστό, ότι έχουν εξασφαλίσει το εισιτήριο για τον Παράδεισο και ότι αυτό τους δίνει το δικαίωμα να ασκούν θρησκευτικό εκφοβισμό έναντι άλλων.
Όσον αφορά όμως τον Χριστιανό νέο και τη χριστιανή νέα που καθημερινά γίνονται θύματα θρησκευτικού εκφοβισμού, έχουμε να πούμε κάποια ουσιαστικά πράγματα. Έχει διαμορφωθεί η αντίληψη ότι ο Χριστιανός νέος φοβάται να υπερασπιστεί τα πιστεύω του, φοβάται να μιλήσει για την πίστη του. Γιατί; Ποιοί είναι οι λόγοι που τον οδηγούν στο να αποκρύπτει συνήθως την χριστιανική του ταυτότητα; Ποιοί είναι οι λόγοι που τον οδηγούν να μην αναφέρει π.χ. σε περίοδο Σαρακοστής σε μία παρέα φίλων, ότι νηστεύει; Αλλά και να δούμε ποιές είναι οι λύσεις, όπως και ο καθοριστικός ρόλος της Εκκλησίας, σ΄ αυτό το μεγάλο και ευαίσθητο θέμα.
Ο Χριστιανός νέος πρέπει κατ’ αρχήν να έχει πάντοτε κατά νουν το λόγο του Χριστού μας προς τους Αγίους Αποστόλους, λίγο πριν την προδοσία στον κήπο της Γεσθημανής: «εἰ ὁ κόσμος ὑμᾶςμισεῖ, γινώσκετεὅτιἐμέπρῶτονὑμῶνμεμίσηκεν, εἰἐκτοῦ κόσμου ἦτε, ὁ κόσμος ἄν τό ἴδιον ἐφίλει, ὅτι δέ ἐκ τοῦ κόσμου οὐκ ἐστέ, ἀλλ’ ἐγώ ἐξελεξάμην ὑμᾶς ἐκ τοῦ κόσμου, διά τοῦτο μισεῖ ὑμᾶς ὁ κόσμος» (Ιωαν. 15. 18-19) , αλλά και τον άλλο λόγο Του: «ἰδού ἀποστέλλω ὑμᾶς ὡς πρόβατα ἐν μέσῳ λύκων» (Ματθ. 10, 16). Αν λοιπόν το αδιάψευστο στόμα του Κυρίου μας έχει προειδοποιήσει αυτά, τότε εμείς ως παιδιά Του πρέπει να είμαστε έτοιμοι πνευματικά να δεχθούμε οποιονδήποτε θρησκευτικό εκφοβισμό για την Αγάπη Του. Ας αναλογιστούμε, ότι η τέλεια Αγάπη του Θεού, Τον οδήγησε στην θυσία, στους κολαφισμούς, στους εμπαιγμούς, στα ραπίσματα, στον ακάνθινο στέφανο, στους εμπτυσμούς και τέλος στον Σταυρό, που θεωρείτο για την τότε εποχή ο πιο ατιμωτικός, αλλά και επώδυνος θάνατος. Παρ’ όλ’ αυτά ο Κύριος υπέμεινε τα πάντα για την σωτηρία μας.
Άρα, ας ακούσει ο κάθενας μας την φωνή του Κυρίου από το Σταυρό: «Εγώ παιδιά μου σταυρώθηκα για εσάς, εσείς τι κάνετε για μένα;», και ας θέσει ερωτήματα στον εαυτό του. Αυτοί οι λόγοι του Χριστού μας επαληθεύονται απόλυτα στο αναρίθμητο πλήθος των Μαρτύρων, είτε των πρώτων χριστιανικών αιώνων είτε των Νεομαρτύρων επί Τουρκοκρατίας, που έχυσαν το αίμα τους για την αγάπη του Χριστού, μη δειλιάζοντας στον θρησκευτικό εκφοβισμό των τυράννων, είτε λεγόντουσαν Νέρωνες, είτε Διοκλητιανοί, είτε Οθωμανοί, είτε Αθεϊστές και Κομμουνιστές, είτε ακόμα και Οικουμενιστές κτλ. Γιατί οι Άγιοι Μάρτυρες ζούσαν από την επίγεια ζωή την Βασιλεία του Θεού μέσα τους, είχαν εκβάλλει έξω από το είναι τους κάθε φόβο για το θάνατο, για το μαρτύριο, για τον θρησκευτικό εκφοβισμό.
Αλλά κι όλοι οι Χριστιανοί, τα ζωντανά μέλη της Εκκλησίας, που ζούσαν, ζούν και θα ζούν αυτό το καθημερινό Μαρτύριο της Συνειδήσεως, μέσῳ και του θρησκευτικού εκφοβισμού, ένεκα της δικαιοσύνης, που αναφέρει ο Ευαγγελιστής Ματθαίος (Ματθ. 5, 10), κι αυτοί λοιπόν για την Εκκλησία θεωρούνται εν δυνάμει Μάρτυρες, αλλά υπομένουν αυτόν το θρησκευτικό εκφοβισμό, χωρίς να εκφοβίζονται, ζώντας ελεύθεροι.
Βεβαίως κι ένας οποιοσδήποτε ιδεολόγος μπορεί να οδηγηθεί σε μαρτύρια ή ακόμα και στον θάνατο, πιστεύοντας στην δική του ιδεολογία, φιλοσοφία και θρησκεία, όμως ο Χριστιανός δεν υπολογίζει το Μαρτύριο και τον θάνατο, γιατί ήδη από την πρόσκαιρη ζωή βιώνει την μέλλουσα. Κι υπάρχει και μία μεγάλη διαφορά: αν το θύμα οποιουδήποτε ιδεολογικού εκφοβισμού ελευθερωθεί πριν το θάνατο ή το μαρτύριο, θα σπεύσει να ανταποδώσει το κακό στον δράστη, σε αυτόν που τον οδήγησε στο μαρτύριο, και θα τρέξει να γλυτώσει φοβούμενος τον θάνατο. Αντίθετα, ο Χριστιανός Μάρτυρας αν ελευθερωθεί, δεν θα ανταποδώσει το κακό, αλλά θα συγχωρέσει, γιατί απλούστατα δεν φοβόταν ούτε το μαρτύριο ούτε και το θάνατο.
Και τώρα ας δούμε κάποια παραδείγματα θρησκευτικού εκφοβισμού: Ενώ λοιπόν σήμερα ζούμε υποτίθεται στην κοινωνία του υπερπροοδευτισμού, της ευρείας αποδοχής της ετερότητας (όποια κι αν είναι αυτή), στην κοινωνία που αποδέχεται πλέον τον ετερόθρησκο, τον αλλόδοξο και τον ομοφυλόφιλο, συντηρούνται όμως διακρίσεις και στερεότυπα, για τα οποία δυστυχώς δεν ισχύει η δήθεν πρόοδος και εξέλιξη που αποδέχεται όλα τα υπόλοιπα. Έτσι το παιδί ή ο νέος που εκκλησιάζεται, το παιδί ή ο νέος που ζεί μυστηριακή ζωή, το παιδί ή ο νέος που πάει στο Κατηχητικό ή σε διάφορες φιλανθρωπικές και ανθρωπιστικές δράσεις, το παιδί ή ο νέος που ακολουθεί το Πάτριο Ημερολόγιο και την Παράδοση των Αγίων Πατέρων, αλλά και το παιδί ή ο νέος που πιστεύει στα ιδανικά και τις αξίες της Πατρίδος στιγματίζεται, με αποτέλεσμα να ξεκινάει ένας μεγάλος λεκτικός και μη πόλεμος εναντίον του, το γνωστό θρησκευτικό bullying.
Και κυρίως πρέπει να σημειώσουμε, ότι αυτός ο εκφοβισμός στον εκπαιδευτικό χώρο δεν ασκείται μόνο από τους συμμμαθητές και φίλους, αλλά και από τους ίδιους τους δασκάλους και καθηγητές. Υπάρχουν λοιπόν δάσκαλοι και καθηγητές, ακόμα και θεολόγοι, που χρησιμοποιούν διάφορα τεχνάσματα ασκώντας θρησκευτικό εκφοβισμό π.χ. δάσκαλοι που επικαλούνται και τονίζουν την επιστήμη κατά της πίστεως της Δημιουργίας από τον Θεό, που τονίζουν μονομερώς περιστατικά της Παλαιάς Διαθήκης π.χ. για τους Βασιλείς Δαβίδ και Σολομώντα, χωρίς να αναδεικνύουν την έννοια της μετανοίας, που συκοφαντούν ιερά πρόσωπα και Αγίους, όπως π.χ. του Αποστόλου Παύλου ως φανατικού ισραηλίτου και πρώην διώκτου των Χριστιανών, του Μεγάλου Κωνσταντίνου ως πρώην ειδωλολάτρου και της Οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας ως πρώην αμαρτωλής, αλλά και με την παρουσίαση μεμονωμένων ιστορικών περιστατικών της λεγόμενης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, για να την κατηγορήσουν ως σκοταδιστική και μεσαιωνική με ανθελληνικό χαρακτήρα. Κι όποιος μαθητής φέρει αντίρρηση ή προσπαθήσει να αποδείξει το αντίθετο, μπαίνει στο στόχαστρο για άσκηση bullying.
Και κάτι πιο άμεσα σύγχρονο και επίκαιρο: όταν ένα παιδί θα ζητήσει σήμερα απαλλαγή από το μάθημα των Οικουμενιστικών Θρησκευτικών ή θα επιστρέψει πίσω στο Υπουργείο τον«Φάκελο» του μαθήματος, θα γίνει πιθανόν αντικείμενο εμπαιγμού και εκφοβισμού πρωτίστως από τους δασκάλους και καθηγητές, που είναι κατά τα υπόλοιπα δήθεν προοδευτικοί, αλλά και από τους συμμαθητές του. Ένα παιδί που θα τύχει Τετάρτη ή Παρασκευή ή περίοδο νηστείας στο σχολείο σε εκδρομή ή σε παρέα φίλων, και θα πεί ότι νηστεύει, αμέσως θα γίνει αντικείμενο θρησκευτικού εκφοβισμού.
Αναφέρει ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα κάποια Μοναχή σε Μονή του εξωτερικού στο βιβλίο της «Συνομιλίες με παιδιά»: σε συνομιλία της με μαθήτριες για το θέμα της νηστείας και πώς το διαχειρίζονται στο σχολείο ή όταν συναναστρέφονται με παιδιά άλλων θρησκειών και δογμάτων, μία μαθήτρια της είπε, ότι ποτέ δεν θα έλεγε στους συμμαθητές της την πραγματική αιτία για την οποία νηστεύει, επειδή στο προηγούμενο σχολείο της την κορόϊδευαν πάρα πολύ επειδή τηρούσε την νηστεία, αντίθετα όμως δεν κορόϊδευαν τα κορίτσια που ήταν Ινδουίστριες όταν νήστευαν, επειδή τους το επέβαλλε η θρησκεία τους. Αλλά και πόσα παραδείγματα για το θέμα της νηστείας, όπως και για πολλές άλλες εκκλησιαστικές πρακτικές εφαρμογής της Πίστης έχει να καταμαρτυρήσει ο κάθε νέος και νέα, όπως και οι μεγαλύτεροι από εμάς σχετικά με την πρόσφατη εμπειρία τους! Ο θρησκευτικός εκφοβισμός στο μεγαλείο του!
Άλλο παράδειγμα: ο σύγχρονος νέος και νέα που αγωνίζονται για την ψυχική και σωματική καθαρότητα, να διαφυλάξουν την αγνότητα πριν το γάμο αλλά και μετά να ζήσουν σαν χριστιανική οικογένεια, αν τυχόν εκδηλωθούν ή μιλήσουν σε συμμαθητές περί αγνότητος και παρθενίας, θα χλευάζονται και θα γίνουν αντικείμενο σοβαρού εκφοβισμού, θα αμφισβητηθεί ο ανδρισμός στο αγόρι ή η θηλυκότητα στο κορίτσι, θα θεωρηθούν ανίκανοι σεξουαλικά και πόσα άλλα! Αλλά κι ο νέος, ο οποίος θα προσπαθεί να απέχει από άλλες κακές συνήθειες, όπως αλκοόλ, ξενύχτι με ξέφρενο χορό, μεθύσι και κάθε είδους ανομία, ναρκωτικά κτλ., θα θεωρηθεί οπισθοδρομικός και θα αποκλειστεί από το ευρύτερο σύνολο. Ο Ορθόδοξος νέος, ο οποίος πέρσι δεν συμμετείχε στο μάθημα περί των εμφύλων ταυτοτήτων της Θεματικής εβδομάδας του Υπουργείου Παιδείας, Ερεύνης και Θρησκευμάτων, εάν θα εκφράσει κάποια αντίρρηση ή ενδοιασμό στο θέμα της ομοφυλοφιλίας θα γίνει αντικείμενο bullying. Αλλά και η σύγχρονη χριστιανή νέα, η οποία προσπαθεί να αποφύγει να φοράει το παντελόνι και που ντύνεται ευπρεπώς, γίνεται συνήθως αντικείμενο εκφοβισμού από τις συμμαθήτριες ή τις φίλες της.
Και τέλος να μην λησμονήσουμε το παράδειγμα του σύγχρονου νέου, που θα δηλώσει ελεύθερα στους δασκάλους, στους συμμαθητές και στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο, ότι δεν εορτάζει την ονομαστική του εορτή όταν π.χ. φέρει το όνομα Ιωάννης ή Ιωάννα στις 7 Ιανουαρίου, γιατί εορτάζει τότε τα Χριστούγεννα, αλλά στις 20 Ιανουαρίου με το νέο που είναι 7 με το εκκλησιαστικό, ή όταν θα ζητήσει άδεια από το σχολείο ο Ορθόδοξος νέος ή ο εργαζόμενος νέος από την εργασία του στις 19 Ιανουαρίου, για να πάει στην μεγάλη και λαμπρή Τελετή των Αγίων Θεοφανείων της Εκκλησίας μας, ή όταν θα πει στους φίλους του ότι δεν εορτάζει τα γενέθλια του αλλά την ονομαστική του εορτή, θα χλευαστεί αν όχι από όλους αλλά από τους περισσότερους. Σίγουρα θα υπάρξουν κι αυτοί οι λίγοι που θα τον ενθαρρύνουν ότι πράγματι αυτό είναι το σωστό, το Πάτριο, ότι μπράβο σου που νηστεύεις, που διαφυλάττεις την αγνότητα κτλ., αλλά η πλειοψηφία ασκεί με βεβαιότητα κάποιας μορφής bullying.
Κι εφόσον αναφέρθηκα περί του θρησκευτικού εκφοβισμού ειδικά σε εμάς τους Γνησίους Ορθοδόξους Χριστιανούς Νέους, θέλω να αναφερθώ σε ένα ακόμα παράδειγμα: ο Χριστιανός νέος, ο οποίος εισαγόταν με εξετάσεις στην Θεολογική Σχολή Αθηνών ή Θεσσαλονίκης, αποβαλλόταν όταν δήλωνε «Παλαιοημερολογίτης», όπως μας αποκαλούν χλευαστικά,ενώ στις Σχολές αυτές δεχόντουσαν και δέχονται με ευχαρίστηση όλους τους αιρετικούς και αλλοδόξους. Αυτό με τη χάρη του Θεού τις τελευταίες δεκαετίες έχει σχεδόν εκλείψει, αλλά ο θρησκευτικός εκφοβισμός συνεχίζεται μεμονωμένα από κάποιους καθηγητές όπως και Οικουμενιστές κληρικούς της Κρατικής Εκκλησίας. Οσοι περάσαμε από τις θεολογικές σπουδές το βιώσαμε και το βιώνουμε.
Και γενικότερα, όποιος μέχρι και τις πρόσφατες δεκαετίες δήλωνε Γνήσιος Ορθόδοξος Χριστιανός, κινδύνευε με απόλυση, αν και αυτό συν το χρόνω εξέλειπε εν πολλοίς, χωρίς όμως να παύσουν τα ποικίλα φαινόμενα του θρησκευτικού bullying ακόμη και στο χώρο εργασίας και κοινωνικής συναναστροφής.
Από όλα αυτά καταλαβαίνουμε, ότι παρόλο που ο θρησκευτικός εκφοβισμός συνεχίζεται με διάφορες μορφές και θα συνεχίζεται, εμείς όμως επίσης θα συνεχίζουμε την πορεία μας χωρίς να δειλιάζουμε, έχοντας ελπίδα και πίστη στον Χριστό μας, Τον Οποίον και υπηρετούμε. Μέσα λοιπόν σε αυτό τον μεγάλο πόλεμο και την αρένα του θρησκευτικού εκφοβισμού,που έχουν στήσει οι σύγχρονοι διώκτες των Χριστιανών, η Ορθόδοξη Εκκλησία μας έρχεται να διατρανώσει ότι είναι Ελεύθερη και Ζώσα κι ο Χριστιανός Νέος να υψώσει το αναστημά του, να εκβάλλει έξω κάθε φόβο και κάθε εκφοβισμό, να δηλώσει θρησκευτικά ελεύθερος, να δηλώσει ότι είναι παιδί και στρατιώτης Χριστού, να δηλώσει ότι δεν τον τρομοκρατεί και δεν τον απειλεί ο οποιασδήποτε μορφής διωγμός, αλλά ακόμα και στον διωγμό και στο μαρτύριο προσεύχεται στον Θεό, για να τον δυναμώσει και να τον αξιώσει να το φέρει εις πέρας, για να λάβει το άφθαρτο στεφάνι της νίκης και της δόξας από τον αγωνοθέτη Χριστό μας, τον Κριτή και Θεό των όλων στην αληθινή αιώνια Πατρίδα μας, την Εκκλησία των Πρωτοτόκων στους Ουρανούς.
Συμπερασματικά, αγαπητά μας παιδιά, νέοι και νέες μας, εσείς που αποτελείτε το μέλλον της Εκκλησίας και της Πατρίδος μας, ακούστε την φωνή του Κυρίου που λέγει «Γνώσεσθε τήν ἀλήθειαν, καί ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς»:
- ΜΗΝ ΕΚΦΟΒΙΖΕΣΘΕ
- ΕΧΕΤΕ ΘΑΡΡΟΣ
- ΕΧΕΤΕ ΣΤΑΥΡΟ-ΑΝΑΣΤΑΣΙΜΗ ΕΛΠΙΔΑ
- ΜΕ ΠΡΟΣΕΥΧΗ
- ΜΕ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΥΧΝΗ ΚΑΙ ΕΙΛΙΚΡΙΝΗ ΜΕ ΤΟΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΣΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΣΕΩΣ
- ΜΕ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΑΛΗΘΙΝΗ ΜΕ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΚΑΤΗΧΗΤΕΣ ΤΗΣ ΕΝΟΡΙΑΣ ΣΑΣ
- ΜΕ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΥΓΙΗ ΜΕ ΤΟΥΣ ΣΥΝΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΣΥΝΟΜΙΛΙΚΟΥΣ ΣΑΣ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΣΩΜΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΜΑΣ -ΑΚΟΜΗ ΚΑΙ ΜΕΣΩ ΤΟΥ «ΝΕΑΝΙΚΟΥ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ» ΜΑΣ
- ΜΕ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΩΦΕΛΙΜΕΣ, ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΕΣ
- ΜΕ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΜΟ
- ΜΕ ΜΕΛΕΤΗ
- ΜΕ ΜΥΣΤΗΡΙΑΚΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΚΥΡΙΩΣ ΜΕ ΘΕΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
- ΜΕ ΤΗΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΑΣ ΣΤΟ ΠΟΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΖΩΗΣ, ΣΤΟ ΑΝΑΣΤΗΜΕΝΟ ΣΩΜΑ ΚΑΙ ΑΙΜΑ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΜΑΣ,ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ, Η ΟΠΟΙΑ ΚΑΙ ΘΑ ΜΑΣ ΕΛΕΥΘΕΡΩΣΕΙ ΑΠΟ ΚΑΘΕ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟ ΚΑΙ ΘΑ ΜΑΣ ΟΔΗΓΗΣΕΙ ΣΤΗ ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ
- ΣΤΗ ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΥΠΕΡΒΑΣΗΣ ΚΑΘΕ ΦΟΒΟΥ.
