27. Βλέπεις,
λοιπόν, σταδιακούς φωτισµούς που µας
φωτίζουν
και την τάξη της θεολογίας, την
οποία καλύτερα να τηρούµε
και εµείς, και ούτε να τη
φανερώνουµε µια και καλή, ούτε να
την αποκρύπτουµε τελείως.
Διότι το ένα δείχνει
έλλειψη
διακρίσεως, το άλλο αθεΐα. Και
το ένα πάλι µπορεί να βλάψει
τους άπιστους, ενώ το
άλλο ν' αποδιώξει τους δικούς
µας.
Όµως, αυτό το οποίο ίσως ήλθε
και στο µυαλό άλλων, αλλά
εγώ θεωρώ καρπό της δικής µου
διανοίας, θα το προσθέσω σ'
αυτά, που έχουν ήδη ειπωθεί.
Κατά τον Σωτήρα ήσαν µερικά,
για τα οποία έλεγε στους µαθητές
ότι δεν µπορούσαν τότε να
τα βαστάσουν, αν και είχαν
χορτάσει µε διδασκαλίες, ίσως για
τους λόγους που ανέφερα,
και γι' αυτό δεν τα
αποκάλυψε.
Έλεγε πάλι, ότι όλα αυτά θα µας
τα διδάξει το άγιο Πνεύµα,
όταν θα κατέλθει. Ένα από αυτά
(που θα µας διδάξει) είναι,
νοµίζω, και ή ίδια
η θεότητα του Πνεύµατος,
η οποία
αποσαφηνίζεται αργότερα, αφού
µετά την αποκατάσταση του
Σωτήρα, τυχαίνει να
είναι ώριµη και καταληπτή
η γνώση,
αφού κανένας πλέον δεν απιστεί
στο θαύµα. Τι λοιπόν θα ήταν
πιο µεγάλο, αυτό που
εκείνος υποσχέθηκε ή αυτό
που το
Πνεύµα δίδαξε; Εάν
βέβαια πρέπει σαν κάτι
µεγάλο να
νοµίζουµε καί άξιο της
µεγαλοπρέπειας του Θεού, αυτό
το
οποίο υπόσχεται, ή αυτό το οποίο
διδάσκεται.
28. Ετσι λοιπόν πιστεύω γι' αυτά
και µακάρι έτσι να πιστεύω
εγώ, και όποιος µου είναι
αγαπητός. Να τιµάµε δηλαδή ως Θεό
τον Πατέρα, Θεό τον Υιό, Θεό
το Πνεύµα το άγιο, τρεις oι
ιδιότητες, αλλά µία η θεότητα,
χωρίς να διαιρείται ως προς
τη δόξα, την τιµή και τη βασιλεία,
όπως θεολόγησε κάποιος
από τους θεοφόρους άνδρες
λίγο προγενέστερα. Και όποιος
δεν πιστεύει έτσι
ή προσαρµόζεται
ανάλογα µε τις
περιστάσεις, αλλάζοντας
συνεχώς την πίστη του
και
σκέπτεται µε επιπολαιότητα,
γι' αυτά που είναι
τόσο
σπουδαία, ας µη δει τον ήλιο ν'
ανατέλλει, όπως λέγει η Γραφή,
ούτε τη δόξα της ουράνιας
λαµπρότητας. Διότι αν το Πνεύµα
δεν είναι προσκυνητόν, πώς µε
θεώνει µε το βάπτισµα;
Αν πάλι προσκυνείται,
πώς να µη λατρεύεται;
Και αν
λατρεύεται, πώς δεν
είναι Θεός; Το ένα εξαρτάται
από το
άλλο, κι έτσι έχουµε πράγµατι
µία χρυσή και σωτήρια αλυσίδα.Από το
Πνεύµα συµβαίνει η αναγέννηση
σε µας από την
αναγέννηση ακολουθεί η
ανάπλαση και από την ανάπλαση η
επίγνωση της αξίας εκείνου που
µας ανέπλασε.
29. Αυτά λοιπόν θα µπορούσε να
πει κανένας, αν προϋπέθετε
ότι δεν υπάρχει στην Γραφή. Ήδη
όµως θα έλθει σε σένα το
πλήθος των µαρτυριών,
µε τις οποίες θ'
αποδειχθεί ότι
αναφέρεται και µε το
παραπάνω µέσα στην αγία
Γραφή η
θεότητα του Πνεύµατος,
σε όσους βέβαια δεν είναι
πολύ
ανόητοι, ούτε αποξενωµένοι από
το Πνεύµα. Σκέψου λοιπόν τα
εξής: Γεννιέται ο Χριστός; Το
Πνεύµα προηγείται· βαπτίζεται;
Αυτό δίνει µαρτυρία·
δέχεται πειρασµούς; Τον
οδηγεί.
Επιτελεί θαύµατα; Τον συνοδεύει.
Ανέρχεται; Τον διαδέχεται.
Ποιο άραγε από τα µεγάλα και
απ' όσα κάνει ο Θεός, δεν µπορεί
το Πνεύµα; Ποια πάλι ονοµασία
δεν έχει απ' όσες έχει ο Θεός
εκτός από την αγεννησία
και τη γέννηση; Διότι
έπρεπε να
µείνουν oι ιδιότητες στον
Πατέρα και στον Υιό, για να
µην
υπάρχει σύγχυση στη θεότητα,
η οποία και τ' άλλα οδηγεί σε
τάξη και κοσµιότητα.
Εγώ φρίττω αναλογιζόµενος
τον
πλούτο των ονοµασιών
του Πνεύµατος και σε πόσες
από
αυτές δείχνουν την ασέβειά
τους αυτοί που επιτίθενται στο
Πνεύµα. Λέγεται λοιπόν Πνεύµα
Θεού, Πνεύµα Χριστού, νους
Χριστού, Πνεύµα Κυρίου,
το ίδιο επίσης Κύριος,
Πνεύµα
υιοθεσίας, αληθείας, ελευθερίας·
Πνεύµα σοφίας, συνέσεως,
θελήσεως, δυνάµεως, γνώσεως,
ευσεβείας, φόβου Θεού. Διότι
αυτό είναι το οποίο προκαλεί
όλα αυτά. Όλα τα γεµίζει µε το
είναι του, όλα τα συγκρατεί. Με
την ύπαρξή του γεµίζει όλο
τον κόσµο, δεν περιορίζεται
όµως η δύναµή του στον κόσµο.
Είναι αγαθό, ευθές, ηγεµονικό,
αγιάζει από τη φύση του και
όχι λόγω θέσεως, δεν αγιάζεται,
είναι το µέτρο, δεν µετριέται,
µετέχεται δεν µετέχει, πληροί,
δεν πληρούται, συγκρατεί δεν
συγκρατείται,
κληρονοµείται, δοξάζεται,
συναριθµείται,
απειλείται, λέγεται δάκτυλος
Θεού και φωτιά όπως ο Θεός,
για να δοθεί νοµίζω, έµφαση
στο οµοούσιο. Το Πνεύµα είναι
αυτό που δηµιούργησε, που µας
ανακαινίζει µε το βάπτισµα και
την ανάσταση. Το Πνεύµα είναι
αυτό που γνωρίζει τα πάντα,
που διδάσκει, που πνέει όπου
και όσο θέλει, που οδηγεί, λαλεί,
αποστέλλει, αφορίζει, παροργίζεται,
πειράζεται, αποκαλύπτει,
φωτίζει, δίνει ζωή, µάλλον
είναι το ίδιο φως και ζωή. Είναι
αυτό που µας κάνει ναούς, µας
θεώνει, µας τελειοποιεί, ώστε
και να προηγείται του βαπτίσµατος,
αλλά και να επιζητείται
µετά το βάπτισµα.
Ενεργεί επίσης όσα
κι ο Θεός,
διαµοιράζεται σε γλώσσες
πύρινες , µοιράζει
χαρίσµατα,
καθιστά αποστόλους, προφήτες,
ευαγγελιστές, ποιµένες και
διδασκάλους. Είναι
νοερό, πολυµερές,
σαφές, τρανό,
ανεµπόδιστο, αµόλυντο. Αυτό
σηµαίνει µέ ισοδύναµες λέξεις,
πως είναι η ύψιστη σοφία
και µπορεί να ενεργεί µε πολλούς
τρόπους και αποσαφηνίζει τα
πάντα και τα διατρανώνει. Και
είναι αυτεξούσιο και αναλλοίωτο,
παντοδύναµο, επιβλέπει τα
πάντα και διεισδύει σε όλα τα
νοερά πνεύµατα, τα καθαρά και
λεπτότατα, δηλαδή εννοώ τις
αγγελικές δυνάµεις, όπως και
στα πνεύµατα των προφητών και
των αποστόλων, την ίδια
στιγµή αλλά όχι
στους ίδιους τόπους,
αφού είναι
διασκορπισµένα εδώ κι εκεί. Με
το να έχουν απονεµηθεί άλλα
σε άλλο µέρος φανερώνεται το
απερίγραπτο (αυτού).30. Αυτοί που
λένε και διδάσκουν αυτά
και επιπλέον το
ονοµάζουν «άλλον Παράκλητον»,
δηλαδή άλλον Θεό, αυτοί oι
οποίοι γνωρίζουν ότι η
µόνη ασυγχώρητη αµαρτία
είναι η
βλασφηµία σ'αυτό, αυτοί που
τόσο φοβερά στηλίτευσαν τον
Ανανία και τη Σαπφείρα, επειδή
είπαν ψέµατα στο Πνεύµα το
άγιο, σαν να είπαν ψέµατα στον
Θεό και όχι σε άνθρωπο, αυτοί
λοιπόν τι σου φαίνεται
από τα δύο, ότι κηρύττουν πως
το
άγιο Πνεύµα είναι Θεός
ή κάτι αλλο; Πόσο στ'
αλήθεια
ανόητος είσαι και µακριά από
το Πνεύµα, εάν απορείς γι' αυτό
και χρειάζεσαι κάποιον να σε
διδάξει. Oι ονοµασίες λοιπόν του
Πνεύµατος είναι τόσες
πολλές και τόσο ζωντανές.
Γιατί
λοιπόν πρέπει να σου παραθέσω
τις µαρτυρίες γι' αυτές τις
λέξεις; Και όσα εδώ λέγονται
µε τρόπο ταπεινό, ότι δηλαδή
δίδεται, ότι αποστέλλεται,
ότι µερίζεται, ότι είναι χάρισµα,
δώρηµα, εµφύσηµα, επαγγελία,
µεσιτεία, είτε κάτι άλλο σαν
αυτά, για να µην απαριθµώ το
καθένα ξεχωριστά, πρέπει να το
αναγάγουµε στην πρώτη
αιτία, για να καταδειχθεί από
πού
προέρχεται και να µην γίνουν
παραδεκτές από κάποιους, τρεις
αρχές διαχωρισµένες µεταξύ
τους, σαν να υπάρχει πολυθεΐα.
Διότι είναι εξίσου ασέβεια να
ταυτίσει κανένας τα πρόσωπα,
όπως ο Σαβέλλιος5
και να διαχωρίσει τις φύσεις
όπως ο
Άρειος6.
______________________
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
1 . Δηλαδή δεν είναι Θεός, αλλά
κτίσµα, όπως ο άνθρωπος.
2. Βλ. Πλάτωνα, Φαίδων 97 c-d και
Αριστοτέλη, Περί ζώων
γενέσεως ΙΙ, 3. Ο
«νους» όµως των φιλοσόφων
αυτών δεν
µπορεί να
συνδεθεί µε το
άγιο Πνεύµα (βλ.
Σ.
ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ, Γρηγόριος ο
Θεολόγος και aι προϋποθέσεις
πνευµατολογίας αυτού, Αθήναι
1980, σσ. 99-101 ).
3. Ο Μαρκίωνας ήταν
ένας γνωστικός συγγραφέας
του β'
αιώνος. Η θεολογία του
διέφερε όµως σε πολλά σηµεία από
αυτή των γνωστικών. Παραδεχόταν
δύο θεούς, τον αγαθό και
τον κακό. Απέρριπτε την
Παλαιά Διαθήκη και πολλά βιβλία
της Καινής.
Μερικοί κώδικες περιέχουν
τη γραφή
«Μαρκίωνος και Ουαλεντίνου»,
καθώς το σύστηµα των «νέων
αιώνων» έχει τη σφραγίδα
του δεύτερου. Σχετικά βλ.
Ρ.
GALLAY-Μ. JOURJON,
Gregoire de Nazianze,
Discours
Theologiques εν Sources Chretiennes, τ.
250, Cerf, Paris 1978, σ.
288, υποσηµ. 2.
4. Υπάρχουν κάποιες αλήθειες,
λέγει ο άγ. Γρηγόριος, µέσα
στην Αγία Γραφή, οι
οποίες δεν αναφέρονται
ρητά. Ο
φωτισµένος από το άγιο
Πνεύµα πιστός νοµιµοποιείται
να
υπερκεράσει (ξεπεράσει) το
γράµµα για να βρει τα κρυµµένα
νοήµατα, τα οποία
θα χρησιµοποιήσει στον αγώνα
του
εναντίον των αιρετικών.
5. Ο αιρετικός Σαβέλλιος (γ' αι.)
δίδασκε ότι τα πρόσωπα της
αγίας Τριάδας
δεν συνιστούν τρεις
διακεκριµένες
υποστάσεις, αλλά µία
ουσία, που εµφανίσθηκε µε
τρία
πρόσωπα, δηλ. ως Πατέρας την
εποχή της Παλ.Διαθήκης, ως
Υιός στην Καινή Διαθήκη και ως
άγιο Πνεύµα στην Εκκλησία.
6. Ο Άρειος (δ'
αι.) επέφερε µεγάλη κρίση
στην Εκκλησία.
Δίδασκε ότι ο Υιός είναι
κτίσµα. Καταδικάστηκε από την
Α'Οικουµενική Σύνοδο της Νίκαιας (325
µ.Χ.).
