Ἁγίου Μητροπολίτου Φιλαρέτου τῆς Ρωσικῆς Διασπορᾶς
6. Ανθρώπινες Ευθύνες
Καθήκοντα προς τον εαυτό μας: η ανάπτυξη πνευματικής προσωπικότητα
(σε αντίθεση με τον εγωισμό). Σταδιακή εξέλιξη αυτής της ανάπτυξης.
Ζώντας σε αυτόν τον κόσμο, ένας Χριστιανός βρίσκεται σε συνεχή, ζωντανή κοινωνία με τον Θεό και με τον πλησίον του – τους ανθρώπους γύρω του. Ταυτόχρονα, καθ’ όλη την διάρκεια της ζωής του, φροντίζει τον εαυτό του – την σωματική του ευεξία και την πνευματική του σωτηρία. Επομένως τα ηθικά του καθήκοντα μπορούν να χωριστούν σε τρεις κατηγορίες: 1) σε αυτά που έχουν σχέση με τον εαυτό του, 2) σε αυτά που έχουν σχέση με τον πλησίον του και 3) τα υψηλότερα καθήκοντα που έχουν σχέση με τον Θεό.
Το πρώτο και σημαντικότερο καθήκον ενός ανθρώπου σε σχέση με τον εαυτό του είναι να αναπτύξει μέσα του μια πνευματική προσωπικότητα – το αληθινό, χριστιανικό μας «εγώ». Η πνευματική προσωπικότητα του χριστιανού δεν είναι κάτι που του δόθηκε εξαρχής, όχι, είναι κάτι που αναζητείται, αποκτάται και αναπτύσσεται με τους προσωπικούς του κόπους και προσπάθειες. Ούτε το σώμα ενός χριστιανού, με τις ικανότητες, τις δυνάμεις και τις προσδοκίες του, ούτε η ίδια η ψυχή του ως έμφυτο κέντρο των συνειδητών του εμπειριών, ως ζωτική αρχή, είναι η πνευματική του προσωπικότητα, το πνευματικό «εγώ». Αυτή η πνευματική προσωπικότητα σε έναν Χριστιανό είναι που τον διακρίνει έντονα από κάθε μη Χριστιανό, και στην Αγία Γραφή δεν ονομάζεται ψυχή, αλλά πνεύμα. Αυτό το πνεύμα είναι ακριβώς το κέντρο, το επίκεντρο της πνευματικής ζωής, που αγωνίζεται για τον Θεό και την αθάνατη, μακάρια και αιώνια ζωή. Ορίζουμε το καθήκον ολόκληρης της ζωής ενός ανθρώπου ως την ανάγκη να χρησιμοποιηθεί η επίγεια προσωρινή ζωή προκειμένου να προετοιμαστεί η αιώνια, πνευματική ζωή. Αυτή η περίπτωση, μπορεί να ειπωθεί και με άλλα λόγια: Το καθήκον της επίγειας ζωής ενός ανθρώπου είναι ότι κατά τη διάρκεια αυτής της ζωής μπορεί να δημιουργήσει και να αναπτύξει την πνευματική του προσωπικότητα, το αληθινό ζωντανό, αιώνιο «εγώ» του.
Μπορείτε να φροντίσετε το «εγώ» σας με διάφορους τρόπους. Υπάρχουν άνθρωποι που ονομάζονται εγωιστές και νοιάζονται πολύ για το «εγώ» τους και το λατρεύουν. Αλλά ο εγωιστής σκέφτεται μόνο τον εαυτό του και κανέναν άλλον. Στον εγωισμό του, προσπαθεί να επιτύχει την προσωπική του ευημερία και ευτυχία με κάθε τρόπο – ακόμη και με τίμημα τα βάσανα και την κακοτυχία των συνανθρώπων του. Και μέσα στην τύφλωσή του, δεν παρατηρεί ότι από την αληθινή σκοπιά – με την έννοια της χριστιανικής κατανόησης της ζωής – βλάπτει μόνο τον εαυτό του, το αθάνατο «εγώ» του.
Έτσι ο Χριστιανισμός, καλώντας έναν άνθρωπο στη δημιουργία της πνευματικής του προσωπικότητας, τον προστάζει εδώ, με τους τρόπους αυτής της δημιουργίας, να διακρίνει μεταξύ του καλού και του κακού, και του αληθινά χρήσιμου από το δήθεν χρήσιμο, αλλά επιβλαβές. Μας διδάσκει ότι πρέπει οτιδήποτε μας δόθηκε από τον Θεό – υγεία, δύναμη, ικανότητες, φυσικές ιδιότητες και χαρακτηριστικά – να τα θεωρούμε όλα αυτά όχι ως το «εγώ» μας, αλλά ακριβώς ως δώρα προς εμάς από τον Θεό, τα οποία πρέπει να τα χρησιμοποιήσουμε (όπως τα υλικά στην κατασκευή ενός κτιρίου) για την δημιουργία του πνεύματος. Και γι’ αυτό πρέπει να χρησιμοποιήσουμε όλα αυτά τα «ταλέντα» που έδωσε ο Θεός, όχι μόνο για τον εαυτό μας – εγωιστικά -, αλλά και για τους άλλους. Διότι οι νόμοι της Ουράνιας Αλήθειας είναι αντίθετοι με τους νόμους του επίγειου κέρδους. Σύμφωνα με τις επίγειες έννοιες, αυτός που συλλέγει για τον εαυτό του, αποκτά κέρδος στη γη. Σύμφωνα με τη διδασκαλία της ουράνιας αλήθειας του Θεού αυτός ο οποίος στην επίγεια ζωή μοιράζει στους άλλους και κάνει το καλό, κερδίζει στην αιωνιότητα. Στην γνωστή παραβολή για τον άδικο οικονόμο (Λουκ. κεφ. ιϛ΄) η κύρια ιδέα και το κλειδί για τη σωστή κατανόησή της είναι η αρχή της αντίθεσης μεταξύ των εννοιών του επίγειου εγωισμού και της αλήθειας του Θεού. Σε αυτή την παραβολή, ο Κύριος αποκάλεσε ευθέως τον επίγειο πλούτο, που συλλέχθηκε εγωιστικά, «άδικο πλούτο» και διέταξε να τον χρησιμοποιεί κάποιος όχι για τον εαυτό του, αλλά για τους άλλους, προκειμένου να γίνει δεκτός στις αιώνιες μονές.
Το ιδανικό της χριστιανικής τελειότητας είναι ασύλληπτα υψηλό. «Να είστε τέλειοι όπως είναι τέλειος ο Επουράνιος Πατέρας σας»[1], είπε ο Σωτήρας Χριστός. Και επομένως στο έργο ενός ανθρώπου πάνω στον εαυτό του για την ανάπτυξη της πνευματικής του προσωπικότητας δεν μπορεί να υπάρξει τέλος. Όλη η επίγεια ζωή του Χριστιανού είναι ένα αδιάκοπο κατόρθωμα ηθικής αυτοτελειοποίησης. Και φυσικά η χριστιανική τελειότητα δεν δίνεται στον άνθρωπο αμέσως, αλλά σταδιακά. Ο Άγιος Σεραφείμ του Σάρωφ σε έναν Χριστιανό που, λόγω της απειρίας του, σκέφτηκε να επιτύχει αμέσως την αγιότητα, είπε: «Κάνε τα πάντα αργά και όχι βιαστικά, η αρετή δεν είναι αχλάδι, δεν θα το φας μονομιάς…». Και ο Απόστολος Παύλος, με όλο το πνευματικό του ύψος και την δύναμη, δεν θεωρούσε ότι είχε φτάσει στην τελειότητα, αλλά είπε μόνο ότι εξακολουθούσε να αγωνίζεται για τέτοια τελειότητα «για το βραβείο της άνω κλήσεως του Θεού εν Χριστώ Ιησού…»[2].
[1]«Ἔσεσθε οὖν ὑμεῖς τέλειοι, ὥσπερ ὁ Πατὴρ ὑμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς τέλειός ἐστιν» (Ματθ. ε΄ 48).
[2] «Οὐχ ὅτι ἤδη ἔλαβον ἢ ἤδη τετελείωμαι, διώκω δὲ εἰ καὶ καταλάβω, ἐφ᾿ ᾧ καὶ κατελήφθην ὑπὸ τοῦ Χριστοῦ Ἰησοῦ. Ἀδελφοί, ἐγὼ ἐμαυτὸν οὔπω λογίζομαι κατειληφέναι· ἕν δέ, τὰ μὲν ὀπίσω ἐπιλανθανόμενος τοῖς δὲ ἔμπροσθεν ἐπεκτεινόμενος κατὰ σκοπὸν διώκω ἐπὶ τὸ βραβεῖον τῆς ἄνω κλήσεως τοῦ Θεοῦ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ» (Φιλ. γ΄ 12-14).
