Νικολάου Μάννη, εκπαιδευτικού
Όταν στα 1582 ο Πάπας Γρηγόριος ο ΙΓ΄ εισήγαγε το νέο ημερολόγιο (το λεγόμενο Γρηγοριανό) προσπάθησε με διάφορους τρόπους να το επιβάλλει και στους ορθοδόξους λαούς της Ανατολής. Η προπαγάνδα εντάθηκε κυρίως στην περιοχή της Πολωνο-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας [1], στην οποία το Τάγμα των Ιησουϊτών είχε τεράστια δύναμη, και στην οποία ζούσαν πολυάριθμοι Ρώσοι. Οι Ιησουΐτες προσπαθούσαν να πείσουν τον ορθόδοξο πληθυσμό πως η Ανατολική Εκκλησία πλανήθηκε («και για αυτό – έλεγαν – επέτρεψε ο Θεός να σκλαβωθεί στους απίστους») και εορτάζει λάθος το Πάσχα, δηλαδή όχι σύμφωνα με την αστρονομική ισημερία που τάχα καθόρισε η Α΄ Οικουμενική Σύνοδος [2]. Προσπαθούσαν λοιπόν να τους πείσουν να δεχθούν το νέο ημερολόγιο και πασχάλιο του Πάπα.
Αμύντορες των Ορθοδόξων αναδείχθηκαν τότε οι δύο μεγάλοι Πατριάρχες του Γένους, ο Κωνσταντινουπόλεως Ιερεμίας ο Τρανός και ο Αλεξανδρείας Άγιος Μελέτιος ο Πηγάς, οι οποίοι με εγκυκλίους και επιστολές τους ενίσχυσαν τους Ρώσους και τους προέτρεψαν να κρατήσουν με ζήλο τις παραδόσεις της Ορθοδοξίας.
Σε μία από αυτές, που κυκλοφόρησε μάλιστα ευρέως στην περιοχή τυπωμένη στην σλαβωνική γλώσσα, ο Πατριάρχης Ιερεμίας έγραφε: «Όντως εσείς, αληθείς κληρονόμοι της παράδοσης των χριστωνύμων τέκνων, όχι μόνο τον Πάπα και τους αστροθεάμονες μυθοπλάστες του να μην ακούτε, οι οποίοι έφεραν παράδοξες διδασκαλίες στα αυτιά σας, αλλά ούτε και άγγελο εξ ουρανού να μη δεχθείτε. Διότι η Γραφή μαρτυρεί ότι πολλάκις «αὐτὸς γὰρ ὁ σατανᾶς μετασχηματίζεται εἰς ἄγγελον φωτός» και προσπαθεί με πολλές πανουργίες και πλάνες που φέρνει στα αυτιά των απλοϊκών να τους απομακρύνει από το πρόσωπο του Θεού και να τους παρασύρει στην απώλεια» [3].
Σε άλλη επιστολή, του Αγίου Μελετίου Πηγά αυτή τη φορά, διαβάζουμε: «Ο Πάπας της παλαιάς Ρώμης εξυψώνει τον εαυτό του πάνω από όλους και καταφρονεί τους πάντες, ακόμη δε κατηγορεί το (Πασχάλιο) Κανόνιο των Πατέρων, για να μη φανεί ότι χωρίς λόγο καινοτόμησε το ημερολόγιο, μη βλέποντας ότι το Κανόνιο των Πατέρων είναι σωστό, αφού επιτελείται το Πάσχα μετά την εαρινή ισημερία και όχι με τους Ιουδαίους, όπως απαιτεί ο Ζ΄ Κανόνας των ιερών Αποστόλων· και αφού καλώς έχει το Κανόνιο των Πατέρων, και μάλιστα πατερικού υπάρχοντος, ποικιλοτρόπως αμαρτάνουν εκείνοι που δίνουν προσοχή σε άλλα ημερολόγια» [4].
Διαφωτιστικό αγώνα κατά του νέου ημερολογίου, τον επόμενο αιώνα (ΙΖ΄), έκανε στις περιοχές της Ρωσίας και ο μάρτυρας Πατριάρχης Κύριλλος Λούκαρις· κυρίως όμως οι Έλληνες διδάσκαλοι του Γένους των Ρώσων αδελφοί Σωφρόνιος και Ιωαννίκιος Λειχούδης, οι οποίοι με δημοσίους διαλόγους τους με τους Ιησουΐτες υπερασπίστηκαν την ορθότητα του Ιουλιανού ημερολογίου [5].
Στις αρχές του ΙΗ΄ αιώνος ο αυτοκράτορας Μέγας Πέτρος εισήγαγε το Γρηγοριανό ημερολόγιο μόνο για τις εμπορικές και διπλωματικές σχέσεις με τα άλλα Κράτη, χωρίς να απαιτήσει από την Εκκλησία να το αλλάξει, διατηρώντας το παράλληλα σε χρήση και στα εσωτερικά κρατικά ζητήματα [6]. Εκατό χρόνια όμως μετά, όπως αναφέρει ο διδάσκαλος του Γένους μας Κωνσταντίνος Οικονόμος εξ Οικονόμων, «προεβλήθη παρά τινων Ἀκαδημαϊτῶν τῆς Πετρουπόλεως πρόβλημα περὶ παραδοχῆς τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ ἡμερολογίου (καλενδαρίου). Τὸ πρόβλημα παρὰ τῆς Κυβερνήσεως ἐστάλη εἰς τὴν Σύνοδον, ἡ Σύνοδος ἐψήφησεν ἵνα ἐπικριθῇ ὑπὸ τῆς κοινῆς τῶν ὀρθοδόξων μητρὸς τῆς Μεγ. Ἐκκλησίας· ἐπεκρίθη καὶ συμφώνως ἀπεβλήθη» [7].
Στα τέλη του ΙΘ΄ αιώνος ο Βαρναβίτης [8] κληρικός Cesare Tondini De Quarenghi, ο οποίος το 1862 είχε ιδρύσει την «Ένωση Προσευχών για την επιστροφή των χωρισμένων αδελφών μας της Ελληνορωσικής Εκκλησίας στην Καθολική Ενότητα» [9] περιήλθε την Ανατολή (Ρωσία, Ρουμανία, Κωνσταντινούπολη) με σκοπό να πείσει τους ορθοδόξους να αποδεχθούν το Γρηγοριανό ημερολόγιο, ώστε να διευκολυνθεί ο σκοπός του.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο παπικός αυτός κληρικός θεωρούσε την αποδοχή του Γρηγοριανού ημερολογίου από τους Ορθοδόξους ως αναγνώριση «της μίας πηγής της εκκλησιαστικής δικαιοδοσίας», δηλαδή του παπικού πρωτείου [10]!
Το 1903 συνήλθε στην Ρωσία Τοπική Σύνοδος, υπό την προεδρία του σοφού Μητροπολίτου Πετρουπόλεως Αντωνίου Βαντκόφσκι, και απέρριψε την ημερολογιακή μεταβολή «ὡς διασαλεύουσα τὴν ἀνέκαθεν καὶ πολλάκις καθαγιασθεῖσαν ὑπὸ τῆς Ἐκκλησίας τάξιν» [11].
Ενδεικτικές για το πως έβλεπαν οι Ρώσοι το ημερολογιακό ζήτημα είναι οι θέσεις του Μητροπολίτου Αντωνίου Βαντγκόφσκι: «Το Ιουλιανό ημερολόγιο με την εφαρμογή του στην πράξη της Εκκλησίας, συνιστά σε κάθε περίπτωση την σωτήρια άγκυρα που συγκρατεί τους Ορθοδόξους από την ολοκληρωτική απορρόφηση τους από τον ετερόδοξο κόσμο. Είναι ένα είδος σημαίας κάτω από την οποία τα παιδιά της Ορθοδοξίας συναθροίζονται μαζί. Η αυθαίρετη απόφαση ορισμένων τέκνων της Ορθοδοξίας να θέλουν να χωρίσουν από εμάς στην εκκλησιαστική πράξη και να συμβαδίσουν με τους ετερόδοξους, παρά τα φαινομενικά οφέλη, και μάλιστα χωρίς διάκριση ως προς το δόγμα, μπορεί να έχει στο μέλλον συνέπειες ανεπιθύμητες ή ακόμα και ολέθριες για την ευημερία της καθολικής Εκκλησίας και μπορεί να χρησιμεύσει ως όπλο στα χέρια των εχθρών Της...» [12].
Επομένως ήταν αναμενόμενο ο πιστός ρωσικός λαός όχι μόνο να μην αποδεχθεί το νέο ημερολόγιο που εισήγαγε την άνοιξη του 1923 η, για λίγο διάστημα επί Κομμουνισμού επίσημη κρατική εκκλησία, η λεγόμενη «Ζωντανή ή Ανακαινιστική Εκκλησία», αλλά ούτε και όταν το αποφάσισε η κανονική Εκκλησία, υπό τον Πατριάρχη Μόσχας Άγιο Τύχωνα. Ο τελευταίος, από κακή πληροφόρηση, νόμιζε ότι οι αποφάσεις του λεγόμενου «Πανορθοδόξου Συνεδρίου» [13] εφαρμόστηκαν σε όλες τις Τοπικές Εκκλησίες, αλλά μόλις είδε όχι μόνο ότι αυτό είναι ψευδές, αλλά και το ότι ο πιστός λαός ήταν έτοιμος για επανάσταση, επανέφερε αμέσως το παλαιό ημερολόγιο! Συνολικά η ζωή του νέου ημερολογίου στην Ρωσική Εκκλησία κράτησε μόλις εικοσιτέσσερις μέρες (από τις 15 Οκτωβρίου μέχρι τις 8 Νοεμβρίου 1924! [14]).
Την ίδια περίπου εποχή δημοσιεύτηκαν δύο βαρυσήμαντα κείμενα υπέρ του Ιουλιανού ημερολογίου που έκαναν μεγάλη εντύπωση. Το 1929 είδε το φως της δημοσιότητος το κείμενο του Αγίου Ιννοκεντίου Φιγκουρόφσκι [15] με τίτλο «Μια ανοιχτή επιστολή προς όλα τα πιστά τέκνα της Εκκλησίας του Χριστού που κρατούν το Ορθόδοξο Ημερολόγιο και τις παραδόσεις της Αγίας Καθολικής Εκκλησίας». Στο κείμενο αυτό [16] στηλιτεύει τους διωγμούς που υφίσταντο οι εμμένοντες στην παράδοση του παλαιού ημερολογίου, αποδεικνύει αστήρικτους τους ισχυρισμούς περί επιστημονικής ακρίβειας του νέου ημερολογίου, επισημαίνει τις επιπτώσεις της εφαρμογής του στο Πασχάλιο και την εκκλησιαστική τάξη και πλέκει το εγκώμιο σε όσους τηρούν τις εκκλησιαστικές παραδόσεις.
Το 1934, μια άλλη αγία μορφή, ο περίφημος Ρώσος ασκητής των Καρουλίων, Θεοδόσιος Χαριτόνοφ [17] έγραψε το κείμενο «Φωνή εξ Αγίου Όρους» [18], ένα αντιρρητικό μανιφέστο υπέρ του παλαιού ημερολογίου, στο οποίο εξέθετε εν συντομία για ποιους λόγους πρέπει να διατηρηθεί το παλιό ημερολόγιο και για ποιους λόγους να απορριφθεί το νέο.
Τις παραπάνω θέσεις εξέφρασε συνοδικώς και η Σύνοδος των Ρώσων της Διασποράς, δηλαδή των Αρχιερέων εκείνων που εκδιώχθηκαν από την αλήστου μνήμης δικτατορία των Σοβιέτ. Αλλά και πολλοί σύγχρονοι Ρώσοι Άγιοι καταφέρθηκαν εναντίον του νέου ημερολογίου, όπως ο Άγιος Ιωάννης Μαξίμοβιτς [19] και ο Άγιος Σεραφείμ Σομπόλιεφ [20], ο οποίος στο Πανορθόδοξο Συνέδριο της Μόσχας το 1948, κατέθεσε περισπούδαστο κείμενο για το θέμα αυτό [21].
Βασισμένοι λοιπόν πάνω στις θέσεις τόσων Αγίων Πατέρων είναι εύλογο οι Ρώσοι να κρατούν πεισματικά το παλαιό ημερολόγιο και να αρνούνται να «εκμοντερνιστούν».
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΕΛΟΥΣ
[1] Περιελάμβανε κυρίως τα εδάφη της σημερινής Ουκρανίας.
[2] Η Α΄ Οικουμενική Σύνοδος καθόρισε ως συμβατική ημερομηνία της εαρινής ισημερίας την 21η Μαρτίου του Ιουλιανού ημερολογίου, και με βάση αυτήν την εκκλησιαστική ισημερία καθορίζεται και το λεγόμενο «Αιώνιον Πασχάλιον».
[3] Βλ. Νικολάου Μάννη, Διπλούς πέλεκυς κατά του Γρηγοριανού ημερολογίου, Αθήνα, 2015.
[4] Στο ίδιο (εδώ σε νεοελληνική απόδοση).
[5] Βλ. το ελληνικό κείμενο στο Νικολάου Μάννη, Ελληνική ασπίς κατά του Γρηγοριανού ημερολογίου, Αθήνα, 2017.
[6] Tondini Quarenghi, Statutum canonicum sive ecclesiasticum Petri Magni, Paris, 1785.
[7] Κωνσταντίνου Οικονόμου εξ Οικονόμων, Τα σωζόμενα εκκλησιαστικά συγγράμματα, τόμος γ΄, Αθήνα, 1866, σελ. 556-557.
[8] Οι Βαρναβίτες ήταν ένα από τα πολυάριθμα τάγματα της Παπικής Εκκλησίας.
[9] http://www.barnabites.com/ecumenism
[10] Περιοδικό Bessarione, Rome, 1905, σελ. 178.
[11] Η περί των σχέσεων των αυτοκεφάλων ορθοδόξων εκκλησιών και περί άλλων γενικών ζητημάτων Πατριαρχική και Συνοδική Εγκύκλιος του 1902: Αι εις αυτήν απαντήσεις των αγίων αυτοκεφάλων ορθοδόξων εκκλησιών και η ανταπάντησις του Οικουμενικού Πατριαρχείου, Κωνσταντινούπολη, 1904, σελ. 35.
[12] Γκεοργκιέφσκι, Σχετικά με το εκκλησιαστικό ημερολόγιο (ρωσιστί), Μόσχα, 1948. σελ. 16-17. Μετάφραση ημέτερη.
[13] Το λεγόμενο «Πανορθόδοξο Συνέδριο» (που μόνο Πανορθόδοξο δεν ήταν, αφού απείχαν τα Πατριαρχεία Αλεξανδρείας, Αντιοχείας, Ιεροσολύμων και οι Τοπικές Εκκλησίες Ρωσίας, Βουλγαρίας κ.α..) πρότεινε ως ημερομηνία εφαρμογής νέου ημερολογίου και πασχαλίου την 1η Οκτωβρίου 1923, πρόταση που καμία Τοπική Εκκλησία τελικώς δεν εφάρμοσε.
[14] Αρχιμ. Ναζάριου Ομελιάνενκο, Γιατί η Εκκλησία μας χρησιμοποιεί το Ιουλιανό ημερολόγιο; (https://pravlife.org/ru/content/pochemu-nasha-cerkov-ispolzuet-yulianskiy-kalendar).
[15] Μητροπολίτης Πεκίνου της Ρωσικής Εκκλησίας, ο οποίος άσκησε τεράστιο ιεραποστολικό έργο στην Κίνα. Κοιμήθηκε το 1931.
[16] Μπορεί κανείς να το βρει στο διαδίκτυο (στην ρωσική γλώσσα, αλλά και την αγγλική του μετάφραση). Μεταφράστηκε και στα ελληνικά και δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Ορθόδοξος Ένστασις και Μαρτυρία, αρ. 30-31, Ιαν.-Ιούν. 1993, σελ. 82-94.
[17] Από τους πλέον μορφωμένους Ρώσους θεολόγους της εποχής του, ο οποίος εγκατέλειψε ακαδημαϊκή καριέρα και έγινε ασκητής στα φρικτά Καρούλια του Αγίου Όρους. Ο γέροντας Σωφρόνιος του Έσσεξ είχε γράψει για αυτόν: «δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε πώς τέτοιοι ασκητές σαν τον γέροντα Θεοδόσιο αναπαύονται στη χορεία των Αγίων» (https://iconandlight.wordpress.com/2017/10/02/19282/).
[18] Υπάρχει μόνο στην ρωσική γλώσσα, ενώ σύντομα θα ολοκληρωθεί η ελληνική του μετάφραση.
[19] Από τους μεγαλύτερους Αγίους της εποχής μας, θαυματουργός και με άφθαρτο λείψανο.
[20] Διαπρεπής Ρώσος Ιεράρχης, επίσης θαυματουργός.
[21] Δημοσιεύθηκε στην ελληνική γλώσσα στο περιοδικό Ορθόδοξος Ένστασις και Μαρτυρία, αρ. 24-25, Ιούλ.-Δεκ. 1991, σελ. 322-343. Υπάρχει και στο διαδίκτυο εδώ: http://www.hsir.org/Theology_el/3a4010SerafeimMpok.pdf
