Ἁγίου Μητροπολίτου Φιλαρέτου τῆς Ρωσικῆς Διασπορᾶς (+1985)
18. Επιθυμία για το καλό όλων
Ψέματα, συκοφαντίες και καταλαλιά. Υποκρισία. Χριστιανική φιλανθρωπία και καλοσύνη. Σωματική και πνευματική βοήθεια. Ιδιωτική και δημόσια φιλανθρωπία.
Ένα από τα σημαντικότερα μειονεκτήματα της σύγχρονης κοινωνίας είναι το ψέμα. Εκδηλώνεται με διάφορες μορφές, ειδικά με την συνήθη μορφή «ψέματος» στις ανθρώπινες συνομιλίες και με την μορφή εξαπάτησης στην επιχειρηματική ζωή. Η εύκολη θέαση αυτής της αμαρτίας που βρίσκεται πλέον παντού είναι εξαιρετικά επικίνδυνη. Θεωρείται κοινή πρακτική να υποστηρίζει κάποιος κάτι χωρίς να γνωρίζει αν είναι αλήθεια ή όχι. Λέτε: «δεν είμαι στο σπίτι», για να απαλλαγείτε από έναν επισκέπτη ή κάποιον ζητιάνο· αποκαλείτε τον εαυτό σας άρρωστο ενώ είστε υγιείς και τα λοιπά (αυτό περιλαμβάνει επίσης ψευδείς «φιλοφρονήσεις», κολακεία, έπαινο, και τα όμοια). Οι άνθρωποι ξεχνούν ότι τα ψέματα προέρχονται από τον διάβολο, για τον οποίον ο Σωτήρας Κύριος είπε ότι είναι ψεύτης και πατέρας του ψεύδους[1]. Επομένως, κάθε ψεύτης είναι συνεργός και όργανο του διαβόλου. Ακόμη και στην Παλαιά Διαθήκη ειπώθηκε: «βδέλυγμα Κυρίῳ χείλη ψευδῆ…»[2].
Ιδιαίτερα επικίνδυνα είναι είδη ψεμάτων όπως η καταλαλιά[3] και η συκοφαντία. Όλοι γνωρίζουν τι είναι η καταλαλιά: δίχτυα αποπλάνησης και ψεμάτων που υφαίνονται από τον διάβολο, που προκαλούν σύγχυση και σκοτεινιά στις καλές σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων. Αυτό το λεγόμενο «κουτσομπολιό» -από ψέματα και άσκοπες κουβέντες- έχει γίνει αγαπημένο μέρος σχεδόν κάθε συζήτησης. Ακόμη χειρότερο και σοβαρότερο είναι η συκοφαντία, δηλαδή ένα σκόπιμο ψέμα εναντίον ενός ανθρώπου με σκοπό να τον βλάψει. Αυτή η συκοφαντία είναι ιδιαίτερα διαβολικό ψέμα, γιατί η ίδια η λέξη «διάβολος» σημαίνει ακριβώς «συκοφάντης…».
Όταν ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός κατήγγειλε τους Γραμματείς και τους Φαρισαίους, συνήθως τους αποκαλούσε υποκριτές[4], επισημαίνοντας έτσι αυτό το σοβαρό είδος ψεύδους -την υποκρισία με την οποίαν ήταν γεμάτοι αυτοί οι φανταστικοί ηγέτες του λαού. Οι Φαρισαίοι ήταν ιεροπρεπείς στην όψη, μεγαλομανείς και δόλια μισητές της αλήθειας και της καλοσύνης στην καρδιά και την ψυχή. Γι’ αυτό, ο Κύριος τους παρομοίασε με ζωγραφισμένους τάφους, που είναι όμορφοι εξωτερικά, αλλά μέσα είναι γεμάτοι με νεκρά οστά και κάθε ακαθαρσία[5]. Σήμερα, στην πραγματικότητα, η θρησκευτική υποκρισία έχει μειωθεί, ωστόσο εξακολουθεί να είναι διαδεδομένη με την μορφή της προσποίησης και της επιθυμίας να μην είσαι, αλλά να φαίνεσαι. Ένας Χριστιανός προσπαθεί, φυσικά, να μην φαίνεται, παρά να είναι καλός, αλλά αυτό δεν είναι εύκολο, και συχνά δεν το παρατηρεί σχεδόν κανείς άλλος εκτός από τον Θεό που βλέπει τα πάντα. Και έτσι, πολλοί, ειδικά μεταξύ των νέων, προσπαθούν να φαίνονται πιο έξυπνοι, πιο όμορφοι, πιο προικισμένοι, πιο ανεπτυγμένοι, ακόμη και πιο ευγενικοί από ότι είναι στην πραγματικότητα (σε αυτή την ψεύτικη βάση υποστηρίζεται και η τόσο κοινή συνήθεια και αγάπη για το ντύσιμο και τον καλλωπισμό). Και το αποτέλεσμα είναι πως ο δόλος και η ανειλικρίνεια που τόσο συχνά σήμερα καταστρέφουν τους ανθρώπους και την ευτυχία τους, αποδεικνύεται ότι βασίζονται στην πλάνη και όχι στην αλήθεια.
Ειπώθηκε ήδη ότι ο Χριστιανός στηρίζει την στάση του απέναντι στον πλησίον του πάνω στην αγάπη και ως εκ τούτου προσπαθεί να πράττει σε αυτὸν το καλό. Όποιος δεν κάνει καλό δεν είναι Χριστιανός. Και αυτή η καλοσύνη, αυτή η αγάπη προς τον πλησίον, πρέπει οπωσδήποτε να εκφράζεται με πράξεις ελέους και καλοσύνης προς όλους. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Σωτήρας μάς πρόσταξε να αγαπάμε όχι μόνον αυτούς που μας αγαπούν, αλλά και εκείνους που μας μισούν. Και στην συνομιλία του για την Έσχατη Κρίση, επεσήμανε ξεκάθαρα ότι είναι το πρώτο και κυριότερο που θα μας ζητηθεί σε αυτή την Δίκη[6]. Ούτε ο πλούτος, ούτε η φήμη, ούτε η μόρφωση θα έχουν την κύρια και ανεξάρτητη σημασία εκεί. Η βάση της Έσχατης Κρίσης θα είναι το τρομερό και μοιραίο ερώτημα για τους εγωιστές και φίλαυτους: «πώς υπηρετήσαμε τον πλησίον μας;». Ο Χριστός απαριθμεί έξι βασικούς τύπους σωματικής βοήθειας. Αναγνωρίζοντας τον εαυτό Του στην αγάπη, την συγκατάβαση και το έλεός Του για κάθε φτωχό και άπορο, λέει:
«Ἐπείνασα γάρ, καὶ ἐδώκατέ μοι φαγεῖν, ἐδίψησα, καὶ ἐποτίσατέ με, ξένος ἤμην, καὶ συνηγάγετέ με, γυμνός, καὶ περιεβάλετέ με, ἠσθένησα, καὶ ἐπεσκέψασθέ με, ἐν φυλακῇ ἤμην, καὶ ἤλθετε πρός με….»[7]. Αλλά δεν ήταν μάταια αυτά που είπε ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος: «Η μορφή του ελέους είναι ποικίλη και αυτή η εντολή είναι ευρεία». Ναι, η εντολή του ελέους καλύπτει ολόκληρη την ζωή ενός ανθρώπου και ο Κύριος έχει επανειλημμένα αποκαλύψει στους αγίους Του την παρηγορητική αλήθεια ότι τα έργα του ελέους και της συμπόνιας καλύπτουν (δηλ. συγχωρούν) τις πιο σοβαρές αμαρτίες ενός ανθρώπου.
Φυσικά, η χριστιανική βοήθεια δεν περιορίζεται στην σωματική βοήθεια. Υπάρχει επίσης πνευματική βοήθεια, σε πολλές περιπτώσεις ασύγκριτα πιο σημαντική και πολύτιμη. Μερικές φορές, για έναν απελπισμένο άνθρωπο, μια απλή λέξη ειλικρινούς συμπάθειας, παρηγοριάς και νουθεσίας είναι πιο πολύτιμη από οποιαδήποτε υλική υποστήριξη. Και ποιος θα αντιταχθεί στο γεγονός ότι το ζήτημα της σωτηρίας ενός ανθρώπου, μέσω της εγκάρδιας συμπάθειας και των οικείων συνομιλιών, για παράδειγμα, από την μέθη ή από το αμάρτημα της αυτοκτονίας, είναι μια υπηρεσία που δεν μπορεί να αποτιμηθεί με κανένα χρηματικό ποσό! Και για μια τέτοια πολύτιμη πνευματική βοήθεια -την σωτηρία της ανθρώπινης ψυχής- ο Απόστολος Ιάκωβος έγραψε ὀτι όποιος απομακρύνει έναν αμαρτωλό από το ψεύτικο μονοπάτι του θα σώσει μια ψυχή από τον θάνατο (τόσο εκείνου όσο και τού δικού του) και θα καλύψει πλήθος αμαρτιών[8].
Ολοκληρώνοντας τον λόγο μας για το καθήκον της φιλανθρωπίας προς τον πλησίον, ας διευκρινίσουμε επίσης το ζήτημα της διαφοράς μεταξύ της προσωπικής (ιδιωτικής) και δημόσιας φιλανθρωπίας. Παραδείγματα της πρώτης είναι η παροχή ελεημοσύνης σε έναν τυφλό ή έναν ζητιάνο που συναντάς, η υποδοχή ενός ορφανού από φτωχή οικογένεια και λοιπά. Παραδείγματα της δεύτερης είναι η ίδρυση φιλανθρωπικών συλλόγων, ηθικών σωματείων, μορφωτικών οργανισμών, καταφυγίων για παιδιά ή αρρώστους και ηλικιωμένους και άλλα. Το κύριο πλεονέκτημα της φιλανθρωπίας του πρώτου είδους είναι, αναμφίβολα, το γεγονός ότι ο Κύριος μίλησε παντού γι’ αυτήν στο Ευαγγέλιο. Και, φυσικά, αυτό το είδος προσωπικής φιλανθρωπίας είναι ακριβώς μια τέτοια προσωπική βοήθεια που μπορεί να δημιουργήσει άκρως χριστιανικές σχέσεις συμμετοχής, ευγνωμοσύνης και αμοιβαίας αγάπης μεταξύ των ανθρώπων. Αλλά το μειονέκτημα αυτού του είδους φιλανθρωπίας είναι ότι υπάρχει συχνά μια ευρεία ευκαιρία για εξαπάτηση, ανεντιμότητα και επαιτεία. Συχνά οι πιο ενοχλητικοί ζητιάνοι είναι εκείνοι οι οποίοι στην πραγματικότητα δεν αξίζουν καθόλου βοήθεια, ενώ άνθρωποι που έχουν πραγματικά ανάγκη δεν τολμούν να ζητήσουν βοήθεια. Και ποιος δεν ξέρει σε τι χρησιμοποιείται συχνά η ελεημοσύνη από ένα κέρμα ή ένα χαρτονόμισμα…
Αυτό απέχει από εκείνο που συμβαίνει στην δημόσια φιλανθρωπία, όχι τυχαία, αλλά συστηματική και οργανωμένη, και αποφέροντας σημαντικά οφέλη σε πολλούς. Είναι αλήθεια ότι περιέχει πολύ λιγότερους από αυτούς τους ζωντανούς δεσμούς προσωπικής αγάπης και εμπιστοσύνης που υπάρχουν στην κατ’ ιδίαν βοήθεια, αλλ’ ο καθένας που δίνει μια θυσία ή μια συνεισφορά εδώ, γνωρίζει ότι με αυτόν τον τρόπο συμμετέχει ως ζωντανός Χριστιανός σε κάτι πραγματικά σοβαρό και πολύτιμο, και είναι σε μεγάλο βαθμό ασφαλισμένος έναντι της εξαπάτησης και της ανέντιμης επαιτείας, που τόσο συχνά συνοδεύουν την ιδιωτική φιλανθρωπία.
(συνεχίζεται)
[1] «Ὅτι ψεύστης ἐστὶ καὶ ὁ πατὴρ αὐτοῦ» (Ιω. η΄ 44).
[2] Παρ. ιβ’ 22.
[3] Κοινώς το κουτσομπολιό.
[4] Ματθ. κγ΄ 13-15.
[5] Ματθ. κγ΄ 27.
[6] Ματθ. κε΄ 31-46.
[7] Ματθ. κε΄ 35-36.
[8] «Ὁ ἐπιστρέψας ἁμαρτωλὸν ἐκ πλάνης ὁδοῦ αὐτοῦ σώσει ψυχὴν ἐκ θανάτου καὶ καλύψει πλῆθος ἁμαρτιῶν» (Ιακ. ε΄ 20).
