Ο π. Σεραφείμ Ρόουζ (άνω) και ο π. Θεοδώρητος Μαύρος (κάτω).
Τους χώριζε ένα ημισφαίριο. Τους ένωνε η αγάπη για την Ορθοδοξία!
→ H πρώτη συνάντηση των μακαριστών και ευλογημένων Πατέρων της Ορθοδόξου Εκκλησίας, του Έλληνος π. Θεοδωρήτου Μαύρου (+2007) και του Αμερικανού π. Σεραφείμ Ρόουζ (Seraphim Rose [+1982]) έγινε κατά το έτος 1965. Ο π. Θεοδώρητος, τότε λαϊκός με το όνομα Ιωάννης, βρισκόταν στις Η.Π.Α., όπως συμπεραίνουμε από επιστολή του παλαιού συμφοιτητού του, του γνωστού Καθηγητού π. Γεωργίου Μεταλληνού [1]. Συναντήθηκε με τον π. Σεραφείμ, ο οποίος επίσης ήταν ακόμη λαϊκός με το όνομα Ευγένιος. Ο Ευγένιος, μετά από ευλογία του Αγίου Ιωάννου Μαξίμοβιτς, είχε ιδρύσει το 1964, μαζί με τον φίλο του Γκλεμπ (μετέπειτα π. Γερμανό [+2014]), το βιβλιοπωλείο "Ορθόδοξα Βιβλία και Εικόνες", δίπλα στον Καθεδρικό Ρωσικό Ναό "Πάντων θλιβομένων η Χαρά" στο Σαν Φρανσίσκο. Τέλη του 1964 γίνεται η αγορά ενός χειροκίνητου τυπογραφικού πιεστηρίου το οποίο τοποθετείται στο βιβλιοπωλείο για να ξεκινήσει η έκδοση του θρυλικού περιοδικού "The Orthodox Word", με την βοήθεια και τον προσωπικό κόπο πολλών αδελφών. Στο βιβλιοπωλείο αυτό πρέπει να συναντήθηκαν οι δύο άνδρες, το επόμενο έτος, μιας και γράφει αργότερα ο π. Σεραφείμ σε επιστολή του προς κάποιον φίλο του Λαυρέντιο για τον π. Θεοδώρητο πως πρόκειται "για τον πρώην Ιωάννη Μαύρο ο οποίος έγραψε άρθρα και μας βοήθησε στην στοιχειοθέτηση το 1965" [2].
Το βιβλιοπωλείο του π. Σεραφείμ σήμερα
→ Όντως στα πρώτα τεύχη του περιοδικού υπάρχουν δύο άρθρα του π. Θεοδωρήτου, το ένα για τον Άγιο Νικόδημο (τ. 5, Σεπτ.-Οκτ. 1965) και το δεύτερο για τον Άγιο Νεκτάριο (τ. 8, Απρ.-Μάι.-Ιούν. 1966).
→ Η επόμενη συνάντηση των δύο ανδρών έγινε πάλι στο Σαν Φρανσίσκο την Παρασκευή 28 Αυγούστου / 10 Σεπτεμβρίου 1971, όπως φαίνεται από επιστολή του π. Σεραφείμ στον π. Νικήτα Παλάσση. Γράφει συγκεκριμένα: "Την Παρασκευή μας επισκέφθηκε ο π. Θεοδώρητος, και τι χαρά ήταν σε εκείνη τη συνάντηση και την προσευχή με αυτόν τον γνήσιο Αγιορείτη ζηλωτή! Επιβεβαιωθήκαμε μόνο στην κρίση μας ότι, εάν οι Έλληνες προσβλέπουν στους Συνοδικούς Επισκόπους για επιβεβαίωση της στάσεώς τους για γνησία Ορθοδοξία, εμείς στην Σύνοδο προσβλέπουμε στους ζηλωτές Έλληνες για έμπνευση στην αληθινή και αλύγιστη Ορθοδοξία" [3].
→ Στο τεύχος 46 (Σεπτ.-Οκτ. 1972) του περιοδικού The Orthodox Word, φιλοξενείται φωτογραφία Ζηλωτών Πατέρων - στην οποία διακρίνεται εκτός του π. Θεοδωρήτου (όρθιος αριστερά), ο μακαριστός π. Μάξιμος Αγιοβασιλειάτης (καθήμενος στη μέση), και ο π. Χρύσανθος από την Καψάλα (καθήμενος αριστερά) -, όπως επίσης και άρθρο του π. Θεοδωρήτου με τίτλο: "Το Ζηλωτικό κίνημα και η υπηρεσία προς την Ορθόδοξη Πίστη στο Άγιον Όρος".
→ Από τις επιστολές του π. Σεραφείμ, αντλούμε την πληροφορία ότι ο π. Θεοδώρητος είχε στείλει και άλλα άρθρα προς δημοσίευση, αλλά υπήρχε πρόβλημα με την έγκαιρη μετάφρασή τους και έτσι μόνο ένα ακόμη δημοσιεύθηκε. Πρόκειται για το άρθρο με τίτλο: "Ορθοδοξία ή Θάνατος: Νέες διώξεις των Ζηλωτών Μοναχών του Αγίου Όρους" (τ. 55, Μαρ.-Απρ. 1974).
→ Σε ένα ζήτημα που ο π. Σεραφείμ στηρίχθηκε από τον π. Θεοδώρητο, ήταν στο ζήτημα της αγιότητας του Ιερού Αυγουστίνου. Όταν μια γνωστή μικρή ομάδα Ελλήνων, οι οποίοι ανήκαν στους Ρώσους της Διασποράς, ξεκίνησαν μια επίθεση κατά του Αγίου Αυγουστίνου, ο π. Σεραφείμ επιστράτευσε και την γνώμη του π. Θεοδωρήτου για να υποστηρίξει την θέση του. Ας δούμε δύο χαρακτηριστικά αποσπάσματα από επιστολές του:
"Γνωρίζουμε ήδη ότι δεν σκέφτονται όλοι οι «ζηλωτές» Έλληνες σαν τον π. Παντελεήμονα. Για παράδειγμα, οι πατέρες Παντελεήμων και Νικήτας έχουν προσπαθήσει να μας πείσουν να αποβάλλουμε τον Ιερό Αυγουστίνο από το Ορθόδοξο Αγιολόγιο. Τους είπαμε πως δεν έχουμε την εξουσία να το κάνουμε αυτό, και εκτός αυτού, γνωρίζουμε ότι ο Μητροπολίτης Ιωάννης [Μαξίμοβιτς] είχε μεγάλο σεβασμό για αυτόν και τελούσε την λειτουργία του κάθε χρόνο. Παρ' όλα αυτά, ο π. Νικήτας λέει ότι βρίσκεται στο Ρωσικό Αγιολόγιο εξαιτίας "ουνιτικής επιρροής". Ωστόσο, ερευνήσαμε και διαπιστώσαμε ότι είχε εισαχθεί στο Ρωσικό Εορτολόγιο τον 19ο αιώνα αρχικά από τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη, έναν Έλληνα αντι-Λατίνο ζηλωτή! Ρωτήσαμε τον π. Θεοδώρητο του Αγίου Όρους για αυτό, και μας απάντησε: "Ναι, νομίζω ότι ο Αυγουστίνος πρέπει να είναι ένας Άγιος, γιατί ο άγιος Νικόδημος τον τοποθέτησε στο Συναξάριον". Φυσικά, όλοι γνωρίζουμε ότι ο Ιερός Αυγουστίνος είχε θεολογικά λάθη ή τουλάχιστον λάθος εμφάσεις, αλλά και ότι δεν μας εμποδίζει από την καταβολή του οφειλόμενου σεβασμού προς αυτόν. Ως εκ τούτου, ο «φανατισμός» των «Ελλήνων» μας σε αυτό το σημείο φαίνεται εντελώς περιττός και αιτία μάταιων διαφορών" (Επιστολή προς τον Μητροπολίτη Λαύρο) [4].
"Όλοι γνωρίζουμε την εσφαλμένη θεωρία του Iερού Αυγουστίνου περί Χάριτος, αλλά γιατί αυτή η «φονταμενταλιστική» προσπάθεια να καταστρέψουμε εντελώς κάποιον που δεν του έχει ποτέ η Ορθόδοξη παράδοση αρνηθεί μια θέση μεταξύ των Πατέρων της Εκκλησίας; Ο π. Θεοδώρητος, αναμφίβολα μιλώντας για άλλους ζηλωτές στην Ελλάδα και στο Άγιο Όρος, μας γράφει ότι φυσικά αποδέχεται τον Αυγουστίνο ως Άγιο, γιατί και ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης το κάνει" (Επιστολή προς τον π. Ιγκόρ [5]) [6].
→ Η εκτίμηση που έτρεφε ο π. Σεραφείμ για τον π. Θεοδώρητο φαίνεται και από το παρακάτω απόσπασμα επιστολής, την οποία έστειλε στον π. Αλέξιο Young το 1974:
"Είμαστε σχεδόν αναγκασμένοι να προβούμε σε ένα οδυνηρό συμπέρασμα: οι Έλληνες έχουν χάσει την πατερική παράδοση, και όλες οι διαμαρτυρίες τους περί "Λατινικής επιρροής», κλπ, είναι μόνο μια έκφραση της δικής τους αβεβαιότητος. Προσπαθούν να «ανακατασκευάσουν» την πατερική παράδοση, αλλά δεν έχουν ζωντανούς Πατέρες για να τους καθοδηγήσουν. Ίσως ο πατέρας Θεοδώρητος του Αγίου Όρους είναι περισσότερο μέσα στην πατερική παράδοση..." [7].
Το πρόβλημα της γλώσσας πάντως, αν και δεν στάθηκε εμπόδιο, αν δεν υπήρχε θα μπορούσε να φέρει ακόμη πιο κοντά τους δύο Πατέρες. Γράφει ο π. Σεραφείμ στον αείμνηστο γιατρό Αλέξανδρο Καλόμοιρο:
"Είναι πολύ σημαντικό για εμάς να διατηρηθεί η επαφή μαζί σας, γιατί εκτός από εσάς δεν έχουμε σχεδόν καμία πραγματική επαφή με τους Γνησίους Ορθόδοξους Χριστιανούς στην Ελλάδα. Έχουμε μόνο τον φίλο μας π. Θεοδώρητο της Σκήτης της Αγίας Άννας, αλλά η αλληλογραφία μας μαζί του είναι σύντομη, λόγω του προβλήματος της γλώσσας. Μας έστειλε ένα χειρόγραφο για δημοσίευση, 10 ή 12 σελίδες, πριν από δύο χρόνια, και το πρόσωπο στο οποίο το δώσαμε για τη μετάφραση ακόμα δεν το έχει επιστρέψει" [8].
Ο π. Σεραφείμ πάντως, ο οποίος είχε ανοικτά διαφωνήσει με τις ακραίες θέσεις των Ελλήνων (Εγκύκλιος 1974 Συνόδου Αυξεντίου, Μοναστήρι Βοστώνης, Ματθαιϊκούς [9]), θεωρούσε τον π. Θεοδώρητο (μαζί με τον μακαριστό Μητροπολίτη Κυπριανό Κουτσούμπα και τον Αλέξανδρο Καλόμοιρο) τους σωστότερους εκπροσώπους των Παλαιοημερολογιτών της Ελλάδος [10].
→ Σε ένα ζήτημα που ο π. Σεραφείμ στηρίχθηκε από τον π. Θεοδώρητο, ήταν στο ζήτημα της αγιότητας του Ιερού Αυγουστίνου. Όταν μια γνωστή μικρή ομάδα Ελλήνων, οι οποίοι ανήκαν στους Ρώσους της Διασποράς, ξεκίνησαν μια επίθεση κατά του Αγίου Αυγουστίνου, ο π. Σεραφείμ επιστράτευσε και την γνώμη του π. Θεοδωρήτου για να υποστηρίξει την θέση του. Ας δούμε δύο χαρακτηριστικά αποσπάσματα από επιστολές του:
"Γνωρίζουμε ήδη ότι δεν σκέφτονται όλοι οι «ζηλωτές» Έλληνες σαν τον π. Παντελεήμονα. Για παράδειγμα, οι πατέρες Παντελεήμων και Νικήτας έχουν προσπαθήσει να μας πείσουν να αποβάλλουμε τον Ιερό Αυγουστίνο από το Ορθόδοξο Αγιολόγιο. Τους είπαμε πως δεν έχουμε την εξουσία να το κάνουμε αυτό, και εκτός αυτού, γνωρίζουμε ότι ο Μητροπολίτης Ιωάννης [Μαξίμοβιτς] είχε μεγάλο σεβασμό για αυτόν και τελούσε την λειτουργία του κάθε χρόνο. Παρ' όλα αυτά, ο π. Νικήτας λέει ότι βρίσκεται στο Ρωσικό Αγιολόγιο εξαιτίας "ουνιτικής επιρροής". Ωστόσο, ερευνήσαμε και διαπιστώσαμε ότι είχε εισαχθεί στο Ρωσικό Εορτολόγιο τον 19ο αιώνα αρχικά από τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη, έναν Έλληνα αντι-Λατίνο ζηλωτή! Ρωτήσαμε τον π. Θεοδώρητο του Αγίου Όρους για αυτό, και μας απάντησε: "Ναι, νομίζω ότι ο Αυγουστίνος πρέπει να είναι ένας Άγιος, γιατί ο άγιος Νικόδημος τον τοποθέτησε στο Συναξάριον". Φυσικά, όλοι γνωρίζουμε ότι ο Ιερός Αυγουστίνος είχε θεολογικά λάθη ή τουλάχιστον λάθος εμφάσεις, αλλά και ότι δεν μας εμποδίζει από την καταβολή του οφειλόμενου σεβασμού προς αυτόν. Ως εκ τούτου, ο «φανατισμός» των «Ελλήνων» μας σε αυτό το σημείο φαίνεται εντελώς περιττός και αιτία μάταιων διαφορών" (Επιστολή προς τον Μητροπολίτη Λαύρο) [4].
"Όλοι γνωρίζουμε την εσφαλμένη θεωρία του Iερού Αυγουστίνου περί Χάριτος, αλλά γιατί αυτή η «φονταμενταλιστική» προσπάθεια να καταστρέψουμε εντελώς κάποιον που δεν του έχει ποτέ η Ορθόδοξη παράδοση αρνηθεί μια θέση μεταξύ των Πατέρων της Εκκλησίας; Ο π. Θεοδώρητος, αναμφίβολα μιλώντας για άλλους ζηλωτές στην Ελλάδα και στο Άγιο Όρος, μας γράφει ότι φυσικά αποδέχεται τον Αυγουστίνο ως Άγιο, γιατί και ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης το κάνει" (Επιστολή προς τον π. Ιγκόρ [5]) [6].
→ Η εκτίμηση που έτρεφε ο π. Σεραφείμ για τον π. Θεοδώρητο φαίνεται και από το παρακάτω απόσπασμα επιστολής, την οποία έστειλε στον π. Αλέξιο Young το 1974:
"Είμαστε σχεδόν αναγκασμένοι να προβούμε σε ένα οδυνηρό συμπέρασμα: οι Έλληνες έχουν χάσει την πατερική παράδοση, και όλες οι διαμαρτυρίες τους περί "Λατινικής επιρροής», κλπ, είναι μόνο μια έκφραση της δικής τους αβεβαιότητος. Προσπαθούν να «ανακατασκευάσουν» την πατερική παράδοση, αλλά δεν έχουν ζωντανούς Πατέρες για να τους καθοδηγήσουν. Ίσως ο πατέρας Θεοδώρητος του Αγίου Όρους είναι περισσότερο μέσα στην πατερική παράδοση..." [7].
Το πρόβλημα της γλώσσας πάντως, αν και δεν στάθηκε εμπόδιο, αν δεν υπήρχε θα μπορούσε να φέρει ακόμη πιο κοντά τους δύο Πατέρες. Γράφει ο π. Σεραφείμ στον αείμνηστο γιατρό Αλέξανδρο Καλόμοιρο:
"Είναι πολύ σημαντικό για εμάς να διατηρηθεί η επαφή μαζί σας, γιατί εκτός από εσάς δεν έχουμε σχεδόν καμία πραγματική επαφή με τους Γνησίους Ορθόδοξους Χριστιανούς στην Ελλάδα. Έχουμε μόνο τον φίλο μας π. Θεοδώρητο της Σκήτης της Αγίας Άννας, αλλά η αλληλογραφία μας μαζί του είναι σύντομη, λόγω του προβλήματος της γλώσσας. Μας έστειλε ένα χειρόγραφο για δημοσίευση, 10 ή 12 σελίδες, πριν από δύο χρόνια, και το πρόσωπο στο οποίο το δώσαμε για τη μετάφραση ακόμα δεν το έχει επιστρέψει" [8].
Ο π. Σεραφείμ πάντως, ο οποίος είχε ανοικτά διαφωνήσει με τις ακραίες θέσεις των Ελλήνων (Εγκύκλιος 1974 Συνόδου Αυξεντίου, Μοναστήρι Βοστώνης, Ματθαιϊκούς [9]), θεωρούσε τον π. Θεοδώρητο (μαζί με τον μακαριστό Μητροπολίτη Κυπριανό Κουτσούμπα και τον Αλέξανδρο Καλόμοιρο) τους σωστότερους εκπροσώπους των Παλαιοημερολογιτών της Ελλάδος [10].
Νικόλαος Μάννης
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Επιστολή Γεωργίου Μεταλληνού προς Ιωάννην Μαύρον, Λάρισα, 31-12-1964 [Πρώτα ο Θεός, μέγα μέρος της διασωθείσης αλληλογραφίας του π. Γεωργίου με τον π. Θεοδώρητο θα εκδοθεί από τον υποφαινόμενο εντός ολίγων μηνών].
[2] Πρωτότυπο κείμενο: "Father Theodoritos (Mt. Athos monk, formerly John Mavros, who wrote articles and helped us set type in 1965)" στο fr. Alexey Young, Letters from fr. Seraphim Rose, Letter 092, Aug. 16/29, 1971.
[3] Πρωτότυπο κείμενο: "On Friday we [were] visited by Fr. Theodoritos, and what joy there was in meeting and praying with this true Athonite zealot. We were only confirmed in our judgment that, if the Greeks look to our Synod bishops for confirmation of their stand for true Orthodoxy, we in the Synod look to you zealot Greeks for inspiration in true and unbending Orthodoxy" στο fr. Alexey Young, Letters from fr. Seraphim Rose, Letter 095, Aug. 31/Sept. 13, 1971.
[4] Πρωτότυπο κείμενο: "We already know that not all Greek “zealots” think like Fr. Panteleimon. For example, Frs. Panteleimon and Neketas have been trying to persuade us to throw Blessed Augustine out of the Orthodox Calendar. We told them we do not have the authority to do this, and besides, we know that Vladika John has great veneration for him and celebrated the service to him every year. Nonetheless, Fr. Neketas says that he is in the Russian Calendar because of “Uniate influence”. However, we investigated and found out that he was introduced into the Russian Calendar in the 19th century on the authority of St. Nikodemos the Hagiorite, a Greek anti-Latin zealot! We asked Fr. Theodoritos of Mt. Athos about this, and he wrote back: “Yes, I think Augustine must be a Saint, because St. Nikodemos placed him in the Synaxarion”. Of course, we all know that Blessed Augustine had theological errors or at least wrong emphases, but that does not prevent us from paying the due reverence to him. Therefore, the “fanaticism” of our “Greeks” on this point seems entirely unnecessary and a cause of vain disputes" στο fr. Alexey Young, Letters from fr. Seraphim Rose, Letter 130, May 27/June 9, 1973.
[5] Πρόκειται για τον μετέπειτα Μητροπολίτη Ιλαρίωνα Καπράλ https://orthodoxwiki.org/Hilarion_(Kapral)_of_New_York
[6] Πρωτότυπο κείμενο: "Everyone knows of the erroneous doctrine of Blessed Augustine on grace—but why this “fundamentalist” attempt to destroy entirely someone who has never in Orthodox tradition been denied a place among the Fathers of the Church? Fr. Theodoritos, doubtless speaking for other zealots in Greece and on the Holy Mountain, writes us that of course he accepts Augustine as a Saint, because St. Nikodemos of the Holy Mountain does" στο fr. Alexey Young, Letters from fr. Seraphim Rose, Letter 188, Sept. 29/Oct. 12, 1975.
[7] Πρωτότυπο κείμενο: "We are almost forced to a painful conclusion: the Greeks have lost the patristic tradition, and all their shouting about “Latin influence,” etc., is only an expression of their own uncertainty. They try to “reconstruct” the patristic tradition, but they have no living Fathers to guide them. Perhaps Father Theodoritos of Mt. Athos is more in the patristic tradition..." στο fr. Alexey Young, Letters from fr. Seraphim Rose, Letter 148, Feb. 25/March 10, 1974.
[8] Πρωτότυπο κείμενο: "It is very important for us to maintain contact with you, because apart from you we have almost no real contact with the True Orthodox Christians of Greece. We have only our friend Fr. Theodoritos of St. Anne’s Skete, but our correspondence with him is brief owing to the language problem. He sent us a manuscript for publication, of 10 or 12 pages, two years ago, and the person to whom we gave it for translation still has not returned it" στο fr. Alexey Young, Letters from fr. Seraphim Rose, Letter 184, Aug. 26/Sept. 8, 1975.
[9] Τον υπερζηλωτισμό αυτόν τον είχε αποκαλέσει "Ιησουϊτική απομίμηση της Ορθοδοξίας" (Πρωτότυπο κείμενο: "May God preserve us from this jesuitical imitation of Orthodoxy!" στο fr. Alexey Young, Letters from fr. Seraphim Rose, Letter 287 [to fr. Demetrios], May 23/June 5, 1980.
[10] Πρωτότυπο κείμενο: "the soundest representatives of the Old Calendarists in Greece (Dr. Kalomiros, Archimandrite Cyprian, Father Theodoritos, etc.)" στο fr. Alexey Young, Letters from fr. Seraphim Rose, Letter 241 [to fr. Ioannikios], Nov. 4/17, 1976.
ΠΗΓΕΣ
1. Αλληλογραφία π. Θεοδωρήτου (Μαύρου) - π. Γεωργίου Μεταλληνού (ανέκδοτη).
2. Ιερομονάχου Δαμασκηνού, π. Σεραφείμ Ρόουζ - Η ζωή και τα έργα του, Εκδόσεις Μυριόβιβλιος, Αθήνα (3 τόμοι).
3. fr. Alexey Young, Letters from fr. Seraphim Rose, Nikodemos Orthodox Publication Society, 2001.
